تحلیلی راهبردی جهت پیشگیری از آسیب های اجتماعی دانش آموزی

در یک پژوهش بررسی شد؛

گزارش حاضر تلاش می کند تا با مرور رویکردها، راهبردها و برنامه های موجود رویکردی را به منظور پیشگیری از آسیب های اجتماعی دانش آموزی ارایه دهد. ازاین رو ابتدا مدلی برای شناخت عوامل خطرپذیری دانش آموزان ارایه شده است و سپس تلاش شده تا با مراجعه به تجارب موجود تصویری از برنامه های مراقبت اجتماعی از کودکان و نوجوانان با تاکید بر نهاد مدرسه ارایه شود.

به گزارش گروه پژوهش خبرگزاری علم و فناوری گیل 25، اهمیت دوره کودکی و نوجوانی در رشد افراد از یک سو و افزایش میزان رفتار های پرخطر در طی بلوغ از سوی دیگر، لزوم مراقبت از دانش آموزان را در کانون توجه قرار داده است. طراحی راهبرد ها و برنامه های موثر می تواند منجر به پیشگیری از رفتار های پرخطر و آسیب های اجتماعی و رشد مثبت دانش آموزان شود. در این راستا یکی از راهکار های موجود جهت رسیدن به رویکردی جامع در راستای مراقبت از دانش آموزان، رجوع به تجارب جهانی در این حوزه است.

 دفتر مطالعات اجتماعی مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی، در گزارشی با عنوان «تحلیلی راهبردی جهت پیشگیری از آسیب های اجتماعی دانش آموزی: مرور تجارب جهانی با تاکید بر رویکردها، راهبرد ها و برنامه های پیشگیری و کنترل» بیان می کند که برای مطالعه آسیب های اجتماعی و مداخله به منظور پیشگیری از آنها باید به مدرسه توجه ویژه ای داشت، چراکه در جهان امروز انسان ها بخش زیادی از زندگی شان را به عنوان دانش آموز جهت کسب دانش و مهارت های مختلف در آن سپری می کنند. دانش آموزان همچنین به دلیل تجربه تغییر و تحولات رشدی و اجتماعی نظیر بلوغ و ورود از محیط خانه به اجتماع و مدرسه بیشتر تحت تاثیر آسیب های اجتماعی هستند. 

* آسیب های اجتماعی نوظهور

این گزارش مطرح می کند که همچنین دسترسی آسان به فضای مجازی در طی سال های اخیر برای دانش آموزان باعث ایجاد آسیب های اجتماعی نوظهور در میان آنان شده است. شواهد پژوهش های این حوزه نشان می دهد میزان «رفتار های پرخطر» و «آسیب های اجتماعی» در میان دانش آموزان رو به افزایش بوده است. اگر علل و عوامل این رفتار ها به خوبی شناخته نشود و برنامه های مبتنی بر شواهد برای مراقبت اجتماعی از دانش آموزان در دستور کار قرار نگیرد، نه تن ها دانش آموزان در معرض آسیب های متعدد قرار می گیرند، بلکه کارکرد مدارس مختل و دانش آموزان در معرض آسیب قرار می گیرند و انواع هزینه ها به جامعه تحمیل می شود. 

* مدارس بستر برنامه های پیشگیری از آسیب

در این گزارش آمده است که مدارس به عنوان بستر برنامه های پیشگیری از این آسیب ها شناخته شده اند؛ چراکه آنان به جمعیتی گسترده از دانش آموزان، والدین و کارکنان مدرسه دسترسی دارند. همچنین مدارس کارآمدترین و نظام مندترین ابزار های موجود برای ارتقای سلامت فیزیکی، روانی و اجتماعی کودکان را در اختیار دارند. این گزارش به عنوان بخشی از سلسله گزارش های «آسیب های اجتماعی دانش آموزان»، به بررسی علل این آسیب ها و راهبرد ها و برنامه ها برای پیشگیری، کنترل و کاهش آنها با مرور تجارب جهانی پرداخته شده است. 

* عوامل خطری که دانش آموزان را تهدید می کند

این گزارش توضیح می دهد که بررسی های انجام شده در این گزارش نشان می دهد با توجه به مراحل رشد کودکان و نوجوانان در نهاد های جامعه پذیری، عوامل خطر متعددی آنها را تهدید می کند. شناخت عوامل خطر به لحاظ رشد درجه بندی شده؛ بدین معنی که در هر مرحله از رشد کودکان چه عواملی آنها را در معرض خطر قرار می دهد به تشخیص مسیله یعنی علل و سازوکار های آسیب پذیری اجتماعی دانش آموزان و طراحی راهبرد های موثر کمک می کند. دو رویکرد برای پیشگیری از آسیب های اجتماعی عبارتند از رویکرد سلامت عمومی و رویکرد رشد مدار. بر مبنای این رویکرد ها به ویژه رویکرد رشد مدار، راهبرد هایی نظیر ساختاری، فرایندی، تحصیلی، مراقبتی، محیطی و… و برنامه های مختلفی به منظور پیشگیری از آسیب های اجتماعی این دوره و کنترل آنها ارایه شده است. 

در این گزارش مطرح می شود که مرور این راهبرد ها و برنامه ها نشان می دهد که آنها دارای چند ویژگی مهم به این شرح هستند که به لحاظ رشد درجه بندی شده هستند، یعنی با توجه به دوره رشد کودکان و نوجوانان راهبرد ها و برنامه های مختلفی را تدارک دیده اند همچنین لایه بندی شده هستند و با توجه به میزان خطرپذیری دانش آموزان مداخلات متفاوت و متناسبی به آنها ارایه می شود؛ در همین زمینه باید گفت آنها توجه ویژه ای به دانش آموزان در معرض خطر دارند، از سنین پایین و قبل از تولد شروع می شوند، به دوره های گذار و تغییرات زندگی نظیر ورود از محیط خانه به اجتماع یا مدرسه توجه دارند، عناصر مختلفی نظیر والدین، کارکنان مدرسه و دانش آموزان را مشارکت می دهند، تنها معطوف به دانش آموزان نیستند، بلکه به ارتقای کیفیت نهاد های جامعه پذیری آنها همچون خانواده و مدرسه نیز می پردازند، مبتنی بر شواهدند و ارزیابی های مختلفی از نتایج آنها صورت گرفته است، با توجه به ویژگی های مدارس منعطف هستند و به لحاظ هزینه و فایده مقرون به صرفه هستند، یعنی سرمایه گذاری به منظور پیشگیری از آسیب های اجتماعی در این سال ها نه تن ها هزینه نیست، بلکه در بلندمدت منافع متعددی را به همراه دارد و منجر به توسعه انسانی می شود. 

* برنامه های مراقبت از دانش آموزان در دنیا

این گزارش ادامه می دهد که برنامه های مراقبت از دانش آموزان در دنیا ابعاد گسترده ای از قبیل ویژگی ها و اجزای نهاد مدرسه و خانواده را در برمی گیرند و این برنامه ها پیوستگی مناسبی را برای مراقبت از دانش آموزان در برابر اشکال مختلف آسیب های اجتماعی دارند. همچنین با توجه به دسترسی آسان به فضای مجازی در طی سال های اخیر برای دانش آموزان و تشدید و رویت پذیر شدن آسیب های اجتماعی نوظهور در میان آنان به نظر می رسد انجام مطالعه ای در راستای تبیین ابعاد این حوزه نیز ضروری است که این موضوع در گزارش بعدی در دستور کار است. 

این گزارش در ادامه مطرح می کند که با توجه به مراحل رشد کودکان و نوجوانان در نهاد های مختلف جامعه پذیری و با توجه به میزان خطرپذیری آنها راهبرد های مختلفی نظیر ساختاری، فرایندی، شناختی، حمایتی، مراقبتی و… و به همین ترتیب برنامه های مختلفی به منظور پیشگیری از رفتار های پرخطر و آسیب های اجتماعی در میان آنان پیش بینی شده است. 

مرکز پژوهش های مجلس در این گزارش پیشنهاد می کند که نظام سیاستگذاری کشور در حوزه آسیب های اجتماعی دانش آموزی لازم است به این موارد توجه کند که با توجه به دوره رشد دانش آموزان راهبرد ها و برنامه های متناسب با نیاز های آنها را ارایه کنند و لازم است برنامه ها و مداخلات لایه بندی شوند و براساس درجه خطرپذیری دانش آموزان میزان مختلفی از مداخلات را پیشنهاد کنند. همچنین به نهاد های جامعه پذیری دانش آموزان (خانواده، مدرسه، محله و همسالان) و کیفیت آنها نظیر ویژگی های ساختاری و رویه ای آنها نیز توجه داشته باشند. بر این اساس، این آموزه ها می تواند در امر سیاستگذاری در عرصه آسیب های اجتماعی دانش آموزی به ویژه در قانون حمایت از اطفال و نوجوانان (1399) و آیین نامه اجرای ماده (6) آن و همچنین سند ایتلاف ملی مراقبت اجتماعی از دانش آموزان (1394) مورد توجه و بهره برداری قرار گیرد. 

 

متن کامل گزارش را اینجا بخوانید.