طلاق در لغت به معنای رها کردن و آزاد ساختن است اما در اصطلاح حقوقی طلاق به انحلال نکاح دائم با تشریفات خاص قانونی اطلاق می شود. به عبارت دیگر طلاق اقدامی قانونی است که به عقد نکاح دائم پایان می بخشد و زوجین را از قید زوجیت رها می سازد.
- برای شروع فرآیند حقوقی خانوادگی، با وکیل خانواده تماس بگیرید.
مبانی قانونی طلاق در قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران و قانون حمایت خانواده مشخص شده است. اصل اساسی در نظام حقوقی ایران حفظ و استحکام خانواده است اما در مواردی که ادامه زندگی مشترک غیرممکن باشد قانونگذار طلاق را به عنوان راهکاری پیش بینی کرده است.
ماده ۱۱۳۳ قانون مدنی به مرد اجازه می دهد که با رعایت شرایط مقرر در قانون به دادگاه مراجعه و تقاضای طلاق نماید. همچنین ماده ۱۱۱۹ قانون مدنی و مواد دیگر قانون حمایت خانواده مواردی را پیش بینی کرده اند که زن نیز می تواند با استناد به آن ها از دادگاه تقاضای طلاق کند.
طلاق در قانون ایران به دو نوع اصلی تقسیم می شود : طلاق رجعی و طلاق بائن.
- طلاق رجعی : نوعی از طلاق است که در آن مرد در مدت عده (مدت زمانی که پس از طلاق زن نمی تواند با مرد دیگری ازدواج کند) می تواند به همسر خود رجوع کند و زندگی مشترک را از سر بگیرد. در طلاق رجعی رابطه زوجیت به طور کامل منحل نمی شود و مرد حق رجوع دارد.
- طلاق بائن : طلاقی است که در آن برای مرد حق رجوع وجود ندارد. به عبارت دیگر پس از وقوع طلاق بائن رابطه زوجیت به طور کامل منحل شده و مرد نمی تواند به همسر سابق خود رجوع کند مگر با عقد نکاح جدید.
ماده ۱۱۴۴ قانون مدنی به تعریف طلاق بائن پرداخته و موارد آن را مشخص کرده است. از جمله موارد طلاق بائن می توان به طلاق خلع و مبارات (در صورتی که زن از حق رجوع به عوض بذل شده صرف نظر کند) و طلاق قبل از نزدیکی اشاره کرد.
انواع طلاق در قانون ایران
همانطور که اشاره شد طلاق در قانون ایران به دو دسته کلی رجعی و بائن تقسیم می شود. علاوه بر این تقسیم بندی می توان طلاق را از منظر درخواست کننده طلاق نیز دسته بندی کرد که در این حالت به سه نوع اصلی تقسیم می شود :
- طلاق توافقی : این نوع طلاق زمانی رخ می دهد که زوجین بر سر جدایی و تمام مسائل مربوط به آن از جمله مهریه نفقه جهیزیه و حضانت فرزندان به توافق برسند. طلاق توافقی کم دردسرترین و سریع ترین نوع طلاق است. برای انجام طلاق توافقی زوجین باید به دادگاه خانواده مراجعه و توافق نامه خود را ارائه دهند. دادگاه پس از بررسی توافق نامه و اطمینان از رعایت حقوق طرفین حکم طلاق را صادر می کند.
- طلاق به درخواست مرد : مطابق ماده ۱۱۳۳ قانون مدنی مرد می تواند با مراجعه به دادگاه خانواده تقاضای طلاق همسر خود را مطرح کند. اگرچه در قانون ایران حق طلاق به مرد داده شده است اما این حق مطلق نیست و مرد برای طلاق دادن همسر خود باید دلایل موجه داشته باشد و حقوق مالی زن را به طور کامل پرداخت کند. دادگاه پس از بررسی دادخواست مرد و انجام تحقیقات لازم در صورت احراز شرایط قانونی حکم طلاق را صادر می نماید.
- طلاق به درخواست زن : زن نیز در شرایطی می تواند از دادگاه تقاضای طلاق کند. این موارد در ماده ۱۱۳۰ قانون مدنی و سایر مواد قانونی ذکر شده اند. مهم ترین مواردی که زن می تواند به استناد آن ها تقاضای طلاق کند عبارتند از :
- عسر و حرج : به معنای مشقت و سختی غیرقابل تحمل زندگی مشترک برای زن است. مصادیق عسر و حرج بسیار متنوع بوده و شامل مواردی مانند ضرب و شتم سوء رفتار مستمر زوج اعتیاد زوج ترک زندگی خانوادگی عدم پرداخت نفقه و بیماری های صعب العلاج زوج می شود. اثبات عسر و حرج بر عهده زن است و معمولا نیاز به ارائه دلایل و مدارک مستند به دادگاه دارد.
- عدم پرداخت نفقه : مطابق قانون مرد مکلف به پرداخت نفقه به همسر خود است. اگر مرد از پرداخت نفقه امتناع کند و این امتناع به مدت طولانی ادامه یابد زن می تواند به استناد این امر از دادگاه تقاضای طلاق نماید.
- شروط ضمن عقد : در عقدنامه (سند ازدواج) شروطی وجود دارد که در صورت تحقق آن ها زن می تواند حق طلاق را کسب کند. مشهورترین این شروط شرط تنصیف دارایی و شروط مربوط به وکالت در طلاق است. در صورت تحقق این شروط زن می تواند با استناد به آن ها از دادگاه تقاضای طلاق کند.
مراحل قانونی درخواست طلاق
فرآیند قانونی طلاق در ایران مراحلی دارد که زوجین برای طی کردن آن باید اقدام نمایند. به طور کلی مراحل قانونی درخواست طلاق به شرح زیر است :
- مراجعه به سامانه تصمیم : مطابق قانون حمایت خانواده زوجینی که قصد طلاق دارند ابتدا باید به سامانه تصمیم مراجعه و در جلسات مشاوره شرکت کنند. هدف از این جلسات تلاش برای سازش و جلوگیری از طلاق است. در صورتی که زوجین پس از شرکت در جلسات مشاوره همچنان بر طلاق اصرار داشته باشند گواهی عدم امکان سازش از سوی سامانه تصمیم صادر می شود.
- تهیه و تنظیم دادخواست طلاق : پس از دریافت گواهی عدم امکان سازش زوج یا زوجین (در طلاق توافقی) باید دادخواست طلاق را تهیه و تنظیم نمایند. دادخواست طلاق درخواست رسمی برای رسیدگی به پرونده طلاق در دادگاه است. دادخواست باید به زبان فارسی و بر روی برگه های مخصوص دادخواست نوشته شود و شامل مشخصات کامل زوجین دلایل درخواست طلاق (در طلاق غیرتوافقی) و خواسته (طلاق) باشد.
- ثبت دادخواست در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی : دادخواست طلاق باید از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی به ثبت برسد. برای ثبت دادخواست ارائه مدارک هویتی (شناسنامه و کارت ملی) زوجین عقدنامه و گواهی عدم امکان سازش الزامی است. پس از ثبت دادخواست پرونده به دادگاه خانواده ارجاع می شود.
- رسیدگی در دادگاه خانواده : پس از ارجاع پرونده به دادگاه خانواده وقت رسیدگی تعیین و به طرفین ابلاغ می گردد. در جلسات دادگاه قاضی به اظهارات طرفین گوش داده و دلایل و مدارک آن ها را بررسی می کند. در طلاق توافقی دادگاه بیشتر به بررسی توافق نامه زوجین و اطمینان از رعایت حقوق آن ها می پردازد. در طلاق غیرتوافقی دادگاه به بررسی دلایل درخواست طلاق و دفاعیات طرف مقابل می پردازد. دادگاه ممکن است برای بررسی بیشتر موضوع دستور انجام تحقیقات محلی استماع شهادت شهود و یا ارجاع امر به کارشناسی را صادر نماید.
- صدور رای دادگاه : پس از اتمام رسیدگی دادگاه رای خود را صادر می کند. رای دادگاه در پرونده طلاق یا حکم طلاق است (در صورتی که دادگاه با طلاق موافقت کند) یا قرار رد دعوی (در صورتی که دادگاه دلایل درخواست طلاق را موجه نداند). حکم طلاق باید مستند به قانون و موجه و مدلل باشد.
- مرحله تجدیدنظرخواهی (در صورت لزوم) : طرفین پرونده در صورت اعتراض به رای دادگاه بدوی می توانند ظرف مهلت قانونی (معمولا ۲۰ روز از تاریخ ابلاغ رای) نسبت به رای صادره تجدیدنظرخواهی نمایند. در صورت تجدیدنظرخواهی پرونده به دادگاه تجدیدنظر استان ارسال و در آنجا مجدداً رسیدگی می شود. رای دادگاه تجدیدنظر قطعی و لازم الاجرا است.
- ثبت طلاق در دفترخانه رسمی طلاق : پس از صدور حکم قطعی طلاق زوجین باید با مراجعه به دفترخانه رسمی طلاق نسبت به ثبت طلاق اقدام نمایند. برای ثبت طلاق ارائه حکم قطعی طلاق و مدارک هویتی زوجین الزامی است. پس از ثبت طلاق در دفترخانه طلاق نامه رسمی صادر و رابطه زوجیت رسماً منحل می شود.
دادگاه صالح برای رسیدگی به دعوای طلاق
دادگاه خانواده مرجع صالح برای رسیدگی به دعاوی مربوط به طلاق است. مطابق قانون آیین دادرسی مدنی دادگاه خانواده محل اقامت خوانده (یعنی شخصی که دادخواست علیه او مطرح شده است) صالح به رسیدگی به دعوای طلاق است. به عبارت دیگر زنی که قصد طلاق دارد باید دادخواست خود را به دادگاه خانواده شهری ارائه دهد که همسرش در آنجا اقامت دارد. البته در طلاق توافقی زوجین می توانند به دادگاه خانواده هر یک از شهرهای محل اقامت خود مراجعه نمایند.
اصل صلاحیت محلی دادگاه خانواده محل اقامت خوانده است اما در مواردی استثنائاتی نیز وجود دارد. به عنوان مثال اگر زوجین محل سکونت مشترک داشته باشند و دادخواست طلاق در این محل ثبت شود دادگاه خانواده همان محل نیز صالح به رسیدگی خواهد بود.
تشخیص دادگاه صالح برای رسیدگی به دعوای طلاق از اهمیت بالایی برخوردار است زیرا مراجعه به دادگاه غیرصالح موجب اطاله دادرسی و تضییع حقوق طرفین می گردد. در صورت تردید در خصوص دادگاه صالح توصیه می شود قبل از طرح دعوا با یک وکیل متخصص حقوق خانواده مشورت شود.
مدارک لازم برای دادخواست طلاق
برای ارائه دادخواست طلاق به دادگاه خانواده ارائه مدارک زیر ضروری است :
- اصل و کپی شناسنامه و کارت ملی زوجین : این مدارک برای احراز هویت زوجین و ثبت مشخصات آن ها در دادخواست و پرونده طلاق لازم است.
- اصل و کپی عقدنامه (سند ازدواج) : عقدنامه مدرک رسمی اثبات رابطه زوجیت است و ارائه آن برای دادگاه الزامی است. در صورتی که اصل عقدنامه مفقود شده باشد می توان از دفترخانه محل تنظیم عقدنامه رونوشت آن را تهیه نمود.
- گواهی عدم امکان سازش از سامانه تصمیم (در طلاق غیرتوافقی) : همانطور که پیشتر اشاره شد در طلاق غیرتوافقی ارائه گواهی عدم امکان سازش از سامانه تصمیم پیش از طرح دادخواست طلاق در دادگاه الزامی است.
- وکالت نامه وکیل (در صورت وجود وکیل) : اگر هر یک از زوجین وکیل دادگستری داشته باشند ارائه وکالت نامه وکیل نیز به همراه دادخواست ضروری است.
- سایر مدارک و مستندات (در صورت وجود) : بسته به نوع طلاق و دلایل درخواست طلاق ممکن است مدارک و مستندات دیگری نیز مورد نیاز باشد. به عنوان مثال در طلاق به درخواست زن به دلیل عسر و حرج ارائه مدارک و مستندات اثبات کننده عسر و حرج (مانند گزارش پزشکی قانونی شهادت شهود مستندات مربوط به سوء رفتار زوج و غیره) ضروری است.
حقوق مالی زن در طلاق
یکی از مهم ترین و چالش برانگیزترین مسائل در پرونده های طلاق تعیین و تکلیف حقوق مالی زن است. در قانون ایران حقوق مالی متعددی برای زن در نظر گرفته شده است که در صورت وقوع طلاق زن مستحق دریافت آن ها خواهد بود. مهم ترین حقوق مالی زن در طلاق عبارتند از :
- مهریه : مهریه مالی است که به موجب عقد نکاح مرد ملزم به پرداخت آن به زن می شود. مهریه می تواند به صورت وجه نقد سکه طلا مال غیرمنقول (مانند ملک) و یا هر مال دیگری تعیین شود. زن در هر زمان می تواند مهریه خود را از مرد مطالبه کند و طلاق تاثیری در حق مطالبه مهریه ندارد. زن چه قبل از طلاق چه در حین طلاق و چه بعد از طلاق می تواند مهریه خود را مطالبه نماید. مهریه دین ممتاز محسوب می شود و در صورت فوت مرد قبل از سایر دیون از ماترک او پرداخت می گردد.
- نفقه : نفقه عبارت است از تامین مایحتاج زندگی زن از جمله مسکن خوراک پوشاک اثاث البیت و هزینه درمان. مرد مکلف به پرداخت نفقه به همسر خود است مگر در مواردی که زن ناشزه باشد (یعنی بدون دلیل موجه از انجام وظایف همسری خود امتناع کند). نفقه به دو نوع گذشته و جاری تقسیم می شود. نفقه گذشته نفقه ای است که در طول زندگی مشترک به زن پرداخت نشده است و زن می تواند آن را مطالبه کند. نفقه جاری نفقه ای است که مرد باید به طور مستمر به زن پرداخت کند تا زمانی که رابطه زوجیت برقرار است (مگر در موارد نشوز زن). در طلاق رجعی مرد مکلف به پرداخت نفقه به زن در مدت عده است. در طلاق بائن نفقه به زن تعلق نمی گیرد مگر در صورتی که زن باردار باشد که در این صورت تا زمان وضع حمل مستحق نفقه خواهد بود.
- اجرت المثل : اجرت المثل به معنای مزد کار انجام شده است. مطابق قانون زن در طول زندگی مشترک موظف به انجام امور منزل نیست و انجام این امور تبرعی محسوب می شود (یعنی زن به قصد تبرع و بدون چشمداشت مزد این کارها را انجام می دهد). اما اگر زن به دستور مرد و بدون قصد تبرع کارهایی را در منزل انجام داده باشد که عرفاً برای آن کارها مزد تعیین می شود می تواند پس از طلاق اجرت المثل کارهای انجام شده را از مرد مطالبه کند. میزان اجرت المثل توسط کارشناس رسمی دادگستری تعیین می شود.
- نحله : نحله یک حق مالی است که در طلاق های غیرتوافقی به درخواست مرد به زن تعلق می گیرد. نحله به منظور جبران زحمات و تلاش های زن در طول زندگی مشترک و به عنوان یک هدیه از سوی مرد به زن در نظر گرفته شده است. میزان نحله با توجه به سال های زندگی مشترک وضعیت مالی مرد و میزان نقش زن در بهبود زندگی خانوادگی توسط دادگاه تعیین می شود.
- شرط تنصیف دارایی : شرط تنصیف دارایی یکی از شروط ضمن عقد نکاح است که به موجب آن زوجین توافق می کنند که در صورت وقوع طلاق (به درخواست مرد یا به دلیل تحقق شرایط خاص) نصف دارایی های به دست آمده در طول زندگی مشترک به زن تعلق گیرد. این شرط به منظور حمایت از حقوق زن و تقسیم عادلانه تر اموال در صورت جدایی در عقدنامه ها درج می شود. برای اعمال شرط تنصیف دارایی باید شرایط مقرر در شرطنامه محقق شده باشد و دادگاه نیز با اعمال آن موافقت نماید.
حضانت فرزندان پس از طلاق
حضانت فرزندان یکی از حساس ترین و مهم ترین مسائل پس از طلاق است. حضانت به معنای نگهداری تربیت و مراقبت از فرزندان است. مطابق قانون مدنی حضانت فرزندان تا سن ۷ سالگی به مادر و پس از آن به پدر سپرده می شود. البته این قانون مطلق نیست و دادگاه می تواند با توجه به مصلحت فرزند تصمیم دیگری اتخاذ کند. مصلحت فرزند مهم ترین ملاک در تعیین حضانت است و دادگاه باید با در نظر گرفتن تمام جوانب تصمیمی بگیرد که به نفع فرزند باشد.
ماده ۱۱۷۳ قانون مدنی مواردی را ذکر کرده است که در صورت وجود آن ها دادگاه می تواند حضانت فرزند را از دارنده حضانت سلب کند. این موارد شامل عدم صلاحیت اخلاقی اعتیاد سوء رفتار و بیماری روانی دارنده حضانت می شود.
حق ملاقات فرزند برای طرفی که حضانت به او سپرده نشده است محفوظ است. دادگاه در حکم حضانت نحوه و زمان ملاقات را نیز تعیین می کند. هدف از تعیین حق ملاقات حفظ رابطه عاطفی فرزند با هر دو والد و جلوگیری از آسیب های روحی و روانی به فرزندان است.
وکیل طلاق و اهمیت مشاوره حقوقی
مسائل مربوط به طلاق به دلیل پیچیدگی های حقوقی و عاطفی فراوان نیازمند تخصص و تجربه است. درگیری در پرونده های طلاق بدون داشتن اطلاعات کافی و راهنمایی حقوقی مناسب می تواند منجر به تضییع حقوق و طولانی شدن فرآیند دادرسی شود. به همین دلیل مشورت با وکیل متخصص حقوق خانواده و استفاده از خدمات وکیل طلاق امری بسیار مهم و ضروری است.
وکیل طلاق با داشتن دانش و تجربه حقوقی کافی می تواند به زوجین در تمام مراحل طلاق از جمله مشاوره قبل از طلاق تنظیم دادخواست شرکت در جلسات دادگاه مذاکره با طرف مقابل پیگیری پرونده و اجرای حکم طلاق کمک کند. وکیل طلاق با آگاهی از قوانین و مقررات مربوط به طلاق رویه دادگاه ها و حقوق و تکالیف طرفین می تواند بهترین راهکارها را برای حفظ حقوق موکل خود ارائه دهد و از بروز مشکلات و اختلافات بیشتر جلوگیری نماید.
مشاوره حقوقی قبل از اقدام به طلاق می تواند به زوجین کمک کند تا با آگاهی کامل از حقوق و تکالیف خود تصمیمات آگاهانه تری اتخاذ کنند. مشاوره حقوقی به ویژه در مواردی که اختلافات بین زوجین زیاد است و یا مسائل مالی و حضانت فرزندان پیچیده است از اهمیت مضاعفی برخوردار است.
سوالات متداول در مورد طلاق
- سوال : آیا زن می تواند بدون دلیل از همسرش طلاق بگیرد؟
پاسخ : مطابق قانون ایران حق طلاق به مرد داده شده است و مرد می تواند با رعایت شرایط قانونی همسر خود را طلاق دهد. اما زن برای طلاق گرفتن باید دلایل موجه قانونی داشته باشد مانند عسر و حرج عدم پرداخت نفقه تحقق شروط ضمن عقد و غیره. در طلاق توافقی نیاز به ارائه دلیل خاصی نیست و صرف توافق زوجین برای طلاق کافی است.
- سوال : اگر زن شاغل باشد آیا باز هم نفقه به او تعلق می گیرد؟
پاسخ : اشتغال زن مانع از تعلق نفقه به او نمی شود. مرد مکلف به پرداخت نفقه به همسر خود است حتی اگر زن شاغل و دارای درآمد باشد. ملاک تعلق نفقه تمکین زن از همسر است. اگر زن تمکین داشته باشد (یعنی به وظایف همسری خود عمل کند) مستحق نفقه خواهد بود چه شاغل باشد و چه خانه دار.
- سوال : آیا در طلاق توافقی زن می تواند مهریه خود را ببخشد؟
پاسخ : بله زن در طلاق توافقی می تواند بخشی یا تمام مهریه خود را به همسرش ببخشد. در طلاق توافقی زوجین بر سر تمام مسائل مالی و غیرمالی به توافق می رسند و می توانند در مورد مهریه نیز هر توافقی که مایل باشند انجام دهند. بخشیدن مهریه در طلاق توافقی امری رایج است و بسیاری از زنان برای تسریع در فرآیند طلاق و یا به دلیل توافق با همسر خود از بخشی یا تمام مهریه خود صرف نظر می کنند.
نتیجه گیری و توصیه های نهایی
طلاق پدیده ای ناخوشایند اما گاهی اجتناب ناپذیر است. آگاهی از مراحل قانونی طلاق و حقوق و تکالیف طرفین می تواند به زوجین کمک کند تا این فرآیند را با کمترین آسیب و خسارت طی کنند. این مقاله تلاش نمود تا با زبانی ساده و جامع به تشریح مراحل قانونی طلاق در جمهوری اسلامی ایران بپردازد و نکات مهم و کاربردی را در این زمینه ارائه نماید.
توصیه نهایی ما به زوجینی که قصد طلاق دارند این است که قبل از هر اقدامی حتماً با یک وکیل متخصص حقوق خانواده مشورت نمایند. مشاوره حقوقی می تواند به آن ها کمک کند تا با آگاهی کامل از حقوق و تکالیف خود بهترین تصمیمات را اتخاذ کنند و از بروز مشکلات و اختلافات بیشتر جلوگیری نمایند. همچنین توصیه می شود که زوجین در صورت امکان سعی در حل اختلافات از طریق مذاکره و سازش داشته باشند و طلاق را به عنوان آخرین راهکار در نظر بگیرند. در صورت اجتناب ناپذیر بودن طلاق رعایت قانون و احترام به حقوق طرف مقابل می تواند فرآیند جدایی را به شکل انسانی تر و عادلانه تری رقم بزند.
آیا شما به دنبال کسب اطلاعات بیشتر در مورد "تعریف طلاق و مبانی قانونی آن" هستید؟ با کلیک بر روی اجتماعی, کسب و کار ایرانی، اگر به دنبال مطالب جالب و آموزنده هستید، ممکن است در این موضوع، مطالب مفید دیگری هم وجود داشته باشد. برای کشف آن ها، به دنبال دسته بندی های مرتبط بگردید. همچنین، ممکن است در این دسته بندی، سریال ها، فیلم ها، کتاب ها و مقالات مفیدی نیز برای شما قرار داشته باشند. بنابراین، همین حالا برای کشف دنیای جذاب و گسترده ی محتواهای مرتبط با "تعریف طلاق و مبانی قانونی آن"، کلیک کنید.