تفاوت اسکوپوس و ساینس دایرکت

ساینس دایرکت و اسکوپوس هر دو از محصولات کلیدی ناشر بزرگ الزویر هستند اما کاربری متفاوتی دارند: ساینس دایرکت پلتفرمی برای دسترسی به متن کامل مقالات و کتاب‌هاست در حالی که اسکوپوس یک پایگاه داده استنادی برای نمایه‌سازی چکیده مقالات از ناشران مختلف شامل الزویر است. این تفاوت در ماهیت کارکرد اصلی‌ترین وجه تمایز این دو پایگاه داده معتبر است.

ساینس دایرکت که در سال ۱۹۹۷ توسط انتشارات معتبر الزویر راه‌اندازی شد به عنوان یک پلتفرم پیشرو برای دسترسی به منابع علمی تمام‌متن شناخته می‌شود. این پایگاه داده وسیع مجموعه‌ای گسترده از ژورنال‌های علمی کتاب‌های الکترونیکی و کتب مرجع را در بر می‌گیرد که بخش عمده‌ای از آن‌ها متعلق به خود انتشارات الزویر هستند. ساینس دایرکت مقالات تمام‌متن را در چهار حوزه اصلی علوم پایه و مهندسی علوم زیستی علوم بهداشت و علوم اجتماعی و انسانی ارائه می‌دهد. کاربران از طریق این پلتفرم می‌توانند به بیش از ۳۸۰۰ ژورنال و ۳۷۰۰۰ کتاب الکترونیکی دسترسی داشته باشند. این پایگاه به پژوهشگران اجازه می‌دهد تا مقالات را بر اساس موضوع یا عنوان مجله مرور (Browse) کنند یا از قابلیت‌های جستجوی پایه پیشرفته و تخصصی برای یافتن دقیق اطلاعات مورد نیاز خود استفاده نمایند. دسترسی به چکیده‌ها و اطلاعات کتاب‌شناختی معمولاً رایگان است اما مشاهده و دانلود متن کامل مقالات عمدتاً نیازمند اشتراک از طریق موسسات دانشگاهی یا پژوهشی است هرچند که مقالات با دسترسی آزاد (Open Access) نیز در این پلتفرم موجود هستند. ساینس دایرکت به عنوان منبع اصلی برای مطالعه عمیق و دریافت متن کامل پژوهش‌ها ارزشمند است.

اسکوپوس که در سال ۲۰۰۴ توسط انتشارات الزویر معرفی شد یک پایگاه داده استنادی و چکیده‌نامه‌ است که با هدف رقابت با وب آو ساینس ایجاد شد. این پایگاه اطلاعات کتاب‌شناختی چکیده و استنادات مقالات علمی منتشر شده در ژورنال‌ها کتاب‌ها و مجموعه مقالات کنفرانس‌ها را از هزاران ناشر مختلف در سراسر جهان نمایه‌سازی می‌کند. اسکوپوس بیش از ۲۵۰۰۰ عنوان از ۵۰۰۰ ناشر را در تمامی حوزه‌های علمی پوشش می‌دهد و ابزارهای قدرتمندی برای تحلیل استنادی ارائه می‌دهد. معیارهایی مانند CiteScore, SNIP و SJR برای ارزیابی تاثیرگذاری ژورنال‌ها و مقالات در این پایگاه توسعه یافته‌اند که جایگزین‌هایی برای فاکتور تاثیر وب آو ساینس محسوب می‌شوند. مجلات نمایه‌شده در اسکوپوس بر اساس معیارهای کیفی مختلف به چهار رتبه Q1 تا Q4 دسته‌بندی می‌شوند که Q1 نشان‌دهنده بالاترین کیفیت است. اسکوپوس برای پژوهشگرانی که به دنبال مرور ادبیات گسترده یافتن مقالات مرتبط تحلیل روندها و ارزیابی تاثیرگذاری پژوهش‌ها هستند یک ابزار ضروری محسوب می‌شود. این پایگاه امکان جستجوی پیشرفته و فیلتر کردن نتایج بر اساس معیارهای مختلف را به سادگی فراهم می‌کند.

الزویر که در سال ۱۸۸۰ در آمستردام هلند تاسیس شد یکی از بزرگ‌ترین و قدیمی‌ترین ناشران علمی و پزشکی در سطح جهان است. این موسسه نقش محوری در انتشار و توزیع اطلاعات علمی ایفا می‌کند و طیف وسیعی از محصولات و خدمات را برای جامعه پژوهشی ارائه می‌دهد. الزویر نه تنها ناشر هزاران ژورنال و کتاب علمی معتبر است بلکه پلتفرم‌ها و ابزارهای تحلیلی مهمی مانند ساینس دایرکت و اسکوپوس را نیز توسعه داده و مدیریت می‌کند. فعالیت‌های الزویر شامل فرآیندهای دقیق داوری همتا (Peer Review) تضمین کیفیت محتوا و ارائه دسترسی به جدیدترین دستاوردهای علمی در تقریباً تمامی رشته‌های دانشگاهی است. این موسسه با همکاری هزاران ویراستار داور و نویسنده از سراسر دنیا به عنوان یک مرجع اصلی برای پژوهشگران دانشجویان و متخصصان در حوزه‌های مختلف شناخته می‌شود. نقش الزویر در اکوسیستم نشر علمی فراتر از صرف انتشار است و شامل ارائه راهکارهایی برای مدیریت داده‌های پژوهشی تحلیل استنادات و ارزیابی عملکرد علمی موسسات نیز می‌شود.

تاریخچه الزویر به اواخر قرن نوزدهم بازمی‌گردد زمانی که این موسسه در سال ۱۸۸۰ در هلند با هدف انتشار کتاب‌های دانشگاهی و مرجع تاسیس شد. نام این موسسه از خانواده ناشر هلندی معروف قرن هفدهم الزویر الهام گرفته شده است. در طول دهه‌های متمادی الزویر به تدریج دامنه فعالیت‌های خود را گسترش داد و به یکی از پیشگامان در زمینه انتشار ژورنال‌های علمی تبدیل شد. با ظهور فناوری‌های نوین در اواخر قرن بیستم الزویر نقش فعالی در تحول نشر از قالب چاپی به دیجیتال ایفا کرد. راه‌اندازی پلتفرم ساینس دایرکت در سال ۱۹۹۷ نقطه عطفی در این زمینه بود که دسترسی آنلاین به مجموعه وسیعی از مقالات را امکان‌پذیر ساخت. در ادامه با درک نیاز جامعه علمی به ابزارهای تحلیل استنادی الزویر پایگاه داده اسکوپوس را در سال ۲۰۰۴ معرفی کرد. این تحولات نشان‌دهنده توانایی الزویر در تطبیق با تغییرات و نوآوری در ارائه خدمات اطلاعاتی به جامعه علمی جهانی است. امروزه الزویر به عنوان یک شرکت چندرسانه‌ای بزرگ همچنان در خط مقدم نشر علمی و توسعه راهکارهای دیجیتال برای پژوهشگران قرار دارد.

برای درک ارتباط میان ساینس دایرکت اسکوپوس و الزویر باید به نقش هر یک توجه کرد. الزویر در واقع نهاد مادر ناشر اصلی و مالک هر دو پلتفرم ساینس دایرکت و اسکوپوس است. به عبارت دیگر الزویر محتوا (مقالات کتاب‌ها) را تولید یا جمع‌آوری کرده و سپس از طریق پلتفرم‌های خود یا سایر کانال‌ها آن را منتشر یا نمایه‌سازی می‌کند. ساینس دایرکت به عنوان یک پلتفرم دسترسی عمل می‌کند؛ این پلتفرم عمدتاً مقالات و کتاب‌های منتشر شده توسط خود الزویر را به صورت تمام‌متن در اختیار کاربران قرار می‌دهد. نقش اصلی ساینس دایرکت میزبانی و ارائه مستقیم محتوای نهایی منتشر شده است. در مقابل اسکوپوس یک پایگاه داده استنادی و چکیده‌نامه‌ است. این پایگاه محتوا را منتشر نمی‌کند بلکه مقالات (شامل مقالات الزویر و هزاران ناشر دیگر) را نمایه‌سازی کرده اطلاعات کتاب‌شناختی و چکیده آن‌ها را جمع‌آوری می‌کند و روابط استنادی میان مقالات را تحلیل می‌نماید. بنابراین تفاوت در نقش است: الزویر ناشر و مالک ساینس دایرکت پلتفرم دسترسی به متن کامل و اسکوپوس پایگاه داده تحلیل استنادی و چکیده‌نامه‌ است.

در دنیای پژوهش علمی حجم اطلاعات تولید شده بسیار عظیم است. برای سازماندهی بازیابی و ارزیابی این حجم از دانش پایگاه‌های داده و نمایه‌های بین‌المللی نقش حیاتی ایفا می‌کنند. این نمایه‌ها فهرستی ساختاریافته از مقالات کتاب‌ها و سایر منابع علمی هستند که اطلاعات کتاب‌شناختی اصلی (مانند عنوان نویسنده چکیده کلمات کلیدی) و اغلب اطلاعات استنادی آن‌ها را جمع‌آوری می‌کنند. هدف اصلی نمایه‌سازی تسهیل فرآیند کشف مقالات مرتبط برای پژوهشگران ارائه ابزارهایی برای تحلیل روندها و ارزیابی تاثیرگذاری پژوهش‌ها و نشریات و همچنین کمک به ناشران برای افزایش دیده شدن محتوای خود است. پایگاه‌های نمایه‌سازی معتبر فرآیندهای انتخاب دقیقی برای نشریات دارند و تنها مجلاتی را که استانداردهای کیفی مشخصی را رعایت می‌کنند پوشش می‌دهند. این نمایه‌ها شامل پایگاه‌های عمومی و چندرشته‌ای مانند وب آو ساینس و اسکوپوس و پایگاه‌های تخصصی مانند پاب‌مد در حوزه پزشکی هستند. حضور یک مقاله یا نشریه در این نمایه‌های معتبر نشان‌دهنده کیفیت و اعتبار آن در جامعه علمی بین‌المللی تلقی می‌شود.

مجلات علمی بر اساس پایگاه‌های اطلاعاتی که آن‌ها را نمایه‌سازی می‌کنند دسته‌بندی و شناخته می‌شوند. تفاوت اصلی این دسته‌بندی‌ها در معیارهای انتخاب مجلات پوشش موضوعی و جغرافیایی و اطلاعاتی است که در پایگاه مربوطه ارائه می‌دهند. مجلات ISI به مجلاتی اطلاق می‌شود که در نمایه‌های اصلی وب آو ساینس (Web of Science Core Collection) نمایه‌سازی شده‌اند و توسط Clarivate Analytics (قبلاً Thomson Reuters) مدیریت می‌شوند. این پایگاه به دلیل معیار سختگیرانه انتخاب و ارائه فاکتور تاثیر (Impact Factor) مشهور است. مجلات اسکوپوس مجلاتی هستند که در پایگاه داده استنادی اسکوپوس متعلق به الزویر نمایه‌سازی شده‌اند. اسکوپوس پوشش وسیع‌تری نسبت به وب آو ساینس دارد و معیارهای ارزیابی متفاوتی مانند CiteScore ارائه می‌دهد. مجلات پاب‌مد (PubMed) عمدتاً مجلات حوزه علوم زیستی و پزشکی هستند که در پایگاه داده MEDLINE نمایه‌سازی شده‌اند و توسط کتابخانه ملی پزشکی آمریکا (NLM) مدیریت می‌شوند. مجلات ISC (پایگاه استنادی علوم جهان اسلام) نیز مجلاتی از کشورهای اسلامی را نمایه‌سازی می‌کنند و نقش مهمی در ارزیابی و نمایش تولیدات علمی این منطقه دارند. هر یک از این نمایه‌ها نقش و اهمیت خاص خود را در اکوسیستم نشر علمی دارند و انتخاب مجله برای انتشار یا جستجوی اطلاعات به حوزه موضوعی و هدف پژوهشگر بستگی دارد.

مجلات ISI به طور سنتی به نشریاتی اطلاق می‌شد که توسط موسسه اطلاعات علمی (Institute for Scientific Information – ISI) نمایه‌سازی شده بودند. این موسسه بعدها توسط Thomson Scientific & Healthcare و سپس Thomson Reuters خریداری شد و در حال حاضر بخشی از Clarivate Analytics است. نمایه‌های اصلی ISI که تحت عنوان Web of Science Core Collection شناخته می‌شوند شامل Science Citation Index Expanded (SCIE), Social Sciences Citation Index (SSCI), Arts & Humanities Citation Index (AHCI) و اخیراً Emerging Sources Citation Index (ESCI) هستند. مجلات پذیرفته شده در این نمایه‌ها از فرآیند ارزیابی دقیقی عبور می‌کنند که شامل معیارهای کیفی (مانند فرآیند داوری همتا اعتبار هیئت تحریریه) و کمی (مانند تحلیل استنادات) است. مهم‌ترین معیار مرتبط با مجلات ISI فاکتور تاثیر (Impact Factor) است که میانگین تعداد استناداتی را که مقالات یک مجله در طول دو سال قبل دریافت کرده‌اند اندازه‌گیری می‌کند. نمایه‌های ISI/WoS به دلیل پوشش تاریخی طولانی و تمرکز بر استنادات برای تحلیل‌های استنادی و ارزیابی عملکرد پژوهشی در بسیاری از رشته‌ها مرجع محسوب می‌شوند. اعتبار این مجلات در جامعه علمی بالا است و انتشار در آن‌ها اغلب به عنوان نشانه‌ای از کیفیت پژوهش در نظر گرفته می‌شود.

مجلاتی که در پایگاه داده اسکوپوس نمایه‌سازی می‌شوند توسط هیئت مشورتی انتخاب محتوای اسکوپوس (Scopus Content Selection & Advisory Board – CSAB) بر اساس مجموعه‌ای از معیارها ارزیابی می‌شوند. این معیارها شامل سیاست‌های تحریریه مجله کیفیت محتوا اعتبار مجله و منظم بودن انتشار آن دسترسی‌پذیری (مانند آنلاین بودن و استفاده از شناسه‌های استاندارد مانند DOI) و میزان استنادات دریافتی است. اسکوپوس تلاش کرده است تا پوشش وسیع‌تری نسبت به نمایه‌های سنتی مانند وب آو ساینس داشته باشد و علاوه بر علوم طبیعی و پزشکی پوشش قوی در علوم اجتماعی هنر و علوم انسانی و همچنین مجموعه مقالات کنفرانس‌ها و کتاب‌ها ارائه دهد. مجلات اسکوپوس بر اساس معیارهای استنادی مختلفی مانند CiteScore, SNIP (Source Normalized Impact per Paper) و SJR (SCImago Journal Rank) رتبه‌بندی می‌شوند. رتبه‌بندی Q1 تا Q4 نیز بر اساس چارک (Quartile) جایگاه مجله در حوزه موضوعی خود بر اساس CiteScore (یا SJR/SNIP بسته به ابزار تحلیل) انجام می‌شود. انتشار در مجلات Q1 و Q2 اسکوپوس معمولاً نشان‌دهنده کیفیت بالای پژوهش است و در بسیاری از دانشگاه‌ها و موسسات پژوهشی معتبر شناخته می‌شود. اسکوپوس ابزار قدرتمندی برای کشف پژوهش‌های بین‌المللی و ارزیابی تاثیرگذاری آن‌هاست.

پاب‌مد (PubMed) یک موتور جستجوی رایگان است که به پایگاه داده MEDLINE دسترسی دارد و شامل بیش از ۳۵ میلیون استناد و چکیده از مقالات زیست‌پزشکی و علوم زیستی است. MEDLINE توسط کتابخانه ملی پزشکی آمریکا (National Library of Medicine – NLM) مدیریت می‌شود و منبع اصلی اطلاعات کتاب‌شناختی برای پژوهشگران پزشکان و متخصصان سلامت در سراسر جهان است. مجلات پذیرفته شده در MEDLINE از فرآیند انتخاب دقیقی عبور می‌کنند که بر کیفیت علمی اعتبار و اهمیت موضوعی آن‌ها تمرکز دارد. مقالات نمایه‌شده در MEDLINE با استفاده از واژگان کنترل شده MeSH (Medical Subject Headings) برچسب‌گذاری می‌شوند که جستجوی دقیق و بازیابی اطلاعات مرتبط را تسهیل می‌کند. پاب‌مد علاوه بر MEDLINE به محتوای دیگری مانند مقالات پیش از انتشار (preprints) و مقالات موجود در PubMed Central (PMC) که آرشیو دیجیتال رایگان مقالات تمام‌متن در حوزه زیست‌پزشکی و علوم زیستی است نیز دسترسی فراهم می‌کند. مجلات پاب‌مد/مدلاین برای پژوهش در حوزه‌های پزشکی داروسازی زیست‌شناسی و علوم مرتبط بسیار حیاتی هستند و انتشار در آن‌ها نشان‌دهنده ارتباط پژوهش با نیازهای جامعه پزشکی و سلامت است.

ISC مخفف Islamic World Science Citation Center (پایگاه استنادی علوم جهان اسلام) است و یک سیستم نمایه‌سازی منطقه‌ای محسوب می‌شود که بر پوشش و تحلیل تولیدات علمی کشورهای اسلامی تمرکز دارد. این پایگاه در ایران تاسیس شده و هدف اصلی آن نمایه‌سازی و ارزیابی مجلات علمی منتشر شده در کشورهای عضو سازمان همکاری اسلامی (OIC) است. ISC اطلاعات کتاب‌شناختی و استنادی مقالات منتشر شده در مجلات مجموعه مقالات کنفرانس‌ها و پایان‌نامه‌ها را جمع‌آوری می‌کند و ابزارهایی برای تحلیل استنادی و ارزیابی عملکرد علمی پژوهشگران موسسات و کشورها در این منطقه ارائه می‌دهد. معیارهای ارزیابی مجلات در ISC شامل استانداردهای کیفی نشر فرآیند داوری منظم بودن انتشار و میزان استنادات دریافتی است. این پایگاه داده برای پژوهشگرانی که به دنبال شناسایی و دسترسی به پژوهش‌های انجام شده در کشورهای اسلامی هستند یا قصد انتشار یافته‌های خود در نشریات این منطقه را دارند اهمیت ویژه‌ای دارد. ISC به عنوان یک مکمل برای پایگاه‌های بین‌المللی وسیع‌تر مانند اسکوپوس و وب آو ساینس عمل می‌کند و به افزایش دیده شدن تولیدات علمی منطقه اسلامی در سطح جهانی کمک می‌نماید.

تفاوت اسکوپوس و آی اس آی در چیست؟

اسکوپوس (الزویر) و ISI (وب آو ساینس/کلاریویت) هر دو نمایه‌های استنادی هستند. تفاوت اصلی در پوشش محتوایی (اسکوپوس اغلب وسیع‌تر) و معیارهای ارزیابی مجلات (CiteScore در مقابل Impact Factor) است.

کدام پایگاه برای چاپ مقاله بهتر است اسکوپوس یا ساینس دایرکت؟

ساینس دایرکت یک پلتفرم انتشار است نه پایگاه نمایه برای چاپ. برای چاپ مقاله باید مجله‌ای را انتخاب کنید که در پایگاه‌های نمایه‌سازی معتبری مانند اسکوپوس یا ISI نمایه‌شده باشد.

چه ارتباطی بین الزویر ساینس دایرکت و اسکوپوس وجود دارد؟

الزویر ناشر بزرگی است که هر دو پایگاه ساینس دایرکت (پلتفرم دسترسی به متن کامل مقالات الزویر) و اسکوپوس (پایگاه داده استنادی مقالات از ناشران مختلف) را مالک و مدیریت می‌کند.

آیا پایگاه های اسکوپوس و ساینس دایرکت رایگان هستند؟

دسترسی به چکیده‌ها و اطلاعات کتاب‌شناختی در هر دو پایگاه معمولاً رایگان است. اما دسترسی به متن کامل مقالات در ساینس دایرکت و امکانات کامل جستجو و تحلیل در اسکوپوس نیازمند اشتراک سازمانی یا فردی است.

پوشش موضوعی اسکوپوس و ساینس دایرکت چگونه است؟

هر دو پایگاه پوشش چندرشته‌ای گسترده‌ای دارند. ساینس دایرکت عمدتاً محتوای الزویر در علوم پزشکی فنی مهندسی و اجتماعی/انسانی را شامل می‌شود. اسکوپوس طیف وسیع‌تری از ناشران و حوزه‌ها را نمایه‌سازی می‌کند.