نسخه‌های ناکارآمد/ آیا پزشکان در مورد نایابی دارو بی‌خبرند؟

در گیل 25 بخوانید؛

به گزارش گیل 25- زهرا اردشیری؛ در سال‌های اخیر، بحران نایابی دارو به معضلی جدی در سیستم بهداشت و درمان ایران تبدیل شده است. با وجود مشکلات تأمین دارو‌های خارجی، برخی پزشکان همچنان نسخه‌هایی می‌نویسند که به دارو‌های غیرقابل دسترس وابسته هستند. این تصمیمات پزشکان، بیماران را به چالشی دوچندان می‌کشاند: آنها ناچارند داروی ایرانی مشابه را با هزینه کمتر و البته با شک و تردید از نظر کیفیت، جایگزین کنند.

در چنین شرایطی، چند پرسش جدی مطرح می‌شود: آیا پزشکان از نبود دارو‌ها در بازار بی‌خبرند؟ آیا این نسخه‌ها به دلیل فشار شرکت‌های دارویی نوشته می‌شوند؟ یا شاید بخشی از این روند به فرهنگ پزشکی کشور بازمی‌گردد که کیفیت داروی خارجی را بالاتر از تولیدات داخلی می‌داند؟

به نظر می‌رسد یکی از دلایل اصلی تجویز دارو‌های خارجی، باور پزشکان و حتی بیماران به کیفیت بالاتر آنها نسبت به نمونه‌های داخلی است. این باور، هرچند در مواردی توجیه علمی دارد، اما در شرایط فعلی بازار دارو و محدودیت‌های ارزی و وارداتی، چالش‌های بیشتری را به همراه دارد. در چنین وضعیتی، از یک سو پزشکان با بیماران ناراضی و درمان‌نشده مواجه می‌شوند و از سوی دیگر، فشار روانی و هزینه‌های اضافی برای بیماران و خانواده‌ها به وجود می‌آید.

 نقش پزشکان در انتخاب دارو‌ برای بیماران
در حالی که بسیاری از پزشکان معتقدند تجویز دارو‌های خارجی برای دستیابی به نتایج بهتر ضروری است، اما در شرایط کنونی، برخی دیگر نیز بر این باورند که پزشکان می‌توانند با توجه به وضعیت بازار، دارو‌های جایگزین داخلی را تجویز کنند. این اقدام می‌تواند ضمن کاهش فشار اقتصادی بر بیماران، نقش موثری در توسعه اعتماد به تولیدات داخلی ایفا کند. همچنین، آموزش بیماران در زمینه کیفیت دارو‌های داخلی و آگاهی‌بخشی به جامعه درباره پیشرفت‌های اخیر در صنعت داروسازی داخلی، می‌تواند از شدت این مشکل کاهش دهد.

 
تأثیر اقتصادی و روانی نایابی دارو‌ها بر بیماران

بسیاری از بیماران با دریافت نسخه‌ای که شامل دارو‌های خارجی نایاب است، دچار نگرانی و اضطراب می‌شوند. این موضوع از یک سو موجب سردرگمی بیمار و خانواده‌های در جستجوی دارو می‌شود و از سوی دیگر، فشار اقتصادی بیشتری را به آنها تحمیل می‌کند. هزینه دارو‌های خارجی که از طریق بازار سیاه یا دلالان تهیه می‌شوند، چندین برابر قیمت اصلی آنهاست، و بیماران ناچارند برای دستیابی به درمان مناسب، این هزینه‌ها را متحمل شوند. این وضعیت نه تنها به اعتماد بیماران نسبت به سیستم درمانی آسیب می‌زند، بلکه ممکن است موجب احساس ناامیدی و عدم اطمینان به درمان شود.

تناقض در رفتار‌های نسخه‌نویسی پزشکان

رفتار پزشکان در تجویز دارو‌های خارجی و نایاب به نوعی تناقض در سیستم درمانی اشاره دارد. از طرفی برخی پزشکان به کیفیت دارو‌های داخلی اطمینان ندارند و ترجیح می‌دهند دارو‌های خارجی را تجویز کنند، و از طرف دیگر این تجویز‌ها بدون در نظر گرفتن دسترسی بیماران به دارو‌ها انجام می‌شود. این روند ممکن است به دلیل عدم آگاهی کافی از وضعیت بازار دارو یا بی‌توجهی به عواقب اجتماعی و اقتصادی نسخه‌های نایاب باشد.

 تجویز دارو‌های نایاب؛ مقایسه با استاندارد‌های جهانی

در کشور‌های دیگر، خصوصاً در اروپا، مکانیزم‌هایی برای تنظیم نسخه‌نویسی پزشکان بر اساس وضعیت بازار و موجودی دارو وجود دارد. به عنوان مثال، در برخی کشور‌ها سامانه‌های دیجیتال دارو به پزشکان کمک می‌کنند تا هنگام نوشتن نسخه، وضعیت موجودی دارو را در داروخانه‌های محلی بررسی کنند. چنین رویکرد‌هایی می‌توانند در ایران نیز پیاده‌سازی شوند و با کاهش نسخه‌های نایاب، ضمن تسهیل دسترسی بیماران به دارو، اعتماد بیشتری نسبت به نظام سلامت ایجاد کنند.

 تجویز دارو‌های نایاب؛ چالش فراتر از تصمیمات فردی پزشکان

 مسئله تجویز دارو‌های نایاب در کشور فراتر از تصمیمات فردی پزشکان بوده و به مشکلاتی سیستماتیک در زنجیره تأمین و نظارت بر سیستم بهداشت و درمان اشاره دارد. این مسئله به دلیل ناهماهنگی در میان نهاد‌های مختلف، از جمله تأمین‌کنندگان دارو، واردکنندگان، تولیدکنندگان داخلی و نهاد‌های نظارتی، به وجود آمده است. نبود نظارت کافی و عدم پیش‌بینی‌های لازم برای تأمین پایدار دارو‌های اساسی باعث شده است که در بسیاری از مواقع دارو‌های خارجی که پزشکان تجویز می‌کنند در بازار موجود نباشند. این شرایط، علاوه بر ایجاد سردرگمی برای بیماران، موجب اتلاف منابع و افزایش هزینه‌های درمان می‌شود.

از طرف دیگر، مشکلات ارزی و محدودیت‌های وارداتی نیز مزید بر علت شده‌اند، به‌طوری که بسیاری از دارو‌های ضروری به دلیل کمبود منابع ارزی وارد نمی‌شوند. نبود دارو‌های خارجی در دسترس، بیماران را ناچار می‌کند که دارو‌های ایرانی جایگزین را با هزینه‌ای کمتر و شاید کیفیتی متفاوت تهیه کنند، اما همچنان شک و تردید در اثرگذاری این دارو‌ها میان برخی از بیماران و حتی پزشکان وجود دارد.

تجویز دارو‌های نایاب، بحران در زنجیره تأمین

در نهایت، تجویز دارو‌های نایاب یک مسئله پیچیده است که تنها به رفتار فردی پزشکان یا ترجیحات آنها محدود نمی‌شود. این موضوع ریشه در مشکلات گسترده‌تری دارد که به نظام بهداشت و درمان و زنجیره تأمین دارو در کشور مرتبط است. ناهماهنگی میان نهاد‌های دولتی، تولیدکنندگان، واردکنندگان و حتی بیمه‌ها، موجب شده است که بیماران با مشکلات زیادی برای دسترسی به دارو‌های مورد نیاز خود مواجه شوند.

از یک سو، سیستم بهداشت و درمان باید به گونه‌ای طراحی شود که پزشکان و بیماران از دسترسی به دارو‌های موثر و باکیفیت اطمینان داشته باشند و از سوی دیگر، نظارت دقیق بر بازار دارو و واردات آن ضروری است تا نسخه‌های تجویزی مبتنی بر نیاز واقعی و موجودی بازار باشند همچنین تقویت تولید دارو‌های داخلی و حمایت از این تولیدات می‌تواند به کاهش وابستگی به دارو‌های خارجی و بحران‌های مرتبط با واردات دارو کمک کند.