درباره کارخانه آرگو تهران

در قلب تپنده تهران، بنایی تاریخی از دل خاکستر یک کارخانه صنعتی قدیمی سر برآورده و به یکی از درخشان ترین نگین های فرهنگی و هنری پایتخت تبدیل شده است. کارخانه آرگو تهران، داستانی از رستاخیز و بازآفرینی است که هویت صنعتی گذشته را با شکوه هنر معاصر پیوند می زند، فضایی که هر گوشه اش روایتی برای بازگو کردن دارد.

تاریخچه پرفراز و نشیب کارخانه آرگو، از روزهای پر رونق تولید تا سال ها فراموشی و متروکه شدن، خود گواهی بر این تحول شگرف است. این مکان نه تنها یک موزه صرف، بلکه مرکزی پویا و زنده است که با هر بازدید، تجربه ای نو و الهام بخش را به ارمغان می آورد. اینجا جایی است که تاریخ نفس می کشد و هنر جان می گیرد و خاطرات گذشته، بستری برای شکوفایی خلاقیت های امروزی می شوند. کارخانه آرگو به عنوان نمادی از احیای شهری و پلی میان سنت و مدرنیته، دعوت کننده ای است برای تمامی کسانی که به دنبال کشف لایه های پنهان تاریخ، تماشای نبض هنر معاصر و غرق شدن در فضایی منحصر به فرد هستند.

۱. تاریخچه کارخانه آرگو: از تولد تا فراموشی

پیش از آنکه کارخانه آرگو به مرکز فرهنگی و هنری کنونی تبدیل شود، در دل خود تاریخچه بلندی از صنعت و تجارت تهران را پنهان کرده بود. این بنا، داستانی از نوآوری، تغییرات شهری و نهایتاً سکوت چهار دهه ای را روایت می کند که آن را به بخشی جدایی ناپذیر از حافظه جمعی پایتخت نشینان تبدیل کرده است.

۱.۱. طلوع یک صنعت پیشرو: سال ۱۳۰۹ و آغاز تولید

در سال ۱۳۰۹ هجری شمسی، همزمان با دوران پررونق رضاشاه و توسعه صنعتی کشور، شرکت آرگو (A.R.G.O) فعالیت خود را به عنوان اولین کارخانه صنعتی تولید آبجوی الکلی در ایران آغاز کرد. این کارخانه در خیابان کوشک، که امروز با نام خیابان تقوی شناخته می شود، در نزدیکی میدان فردوسی تهران تاسیس شد. نام آرگو از اساطیر یونان باستان الهام گرفته شده، جایی که کشتی آرگو با کمک الهه خرد و جنگاوری، آتنا، توسط آرگوس و آرگونوت ها ساخته شد تا به جستجوی پشم زرین برود. این نام، سریع یا درخشان را تداعی می کند و در آن زمان، نمادی از سرعت و پیشرفت در صنعت نوشیدنی کشور بود.

موقعیت مکانی این کارخانه در قلب تهران، در دهه های ۱۳۴۰ و ۱۳۵۰ هجری شمسی آن را به یکی از مهم ترین و فعال ترین مراکز تولید نوشیدنی در ایران تبدیل کرده بود. دودکش بلند و معماری ویژه این بنا، از همان ابتدا در بافت شهری آن زمان تهران خودنمایی می کرد و نشانه ای از ورود ایران به دوران صنعتی شدن بود.

۱.۲. کوچ اجباری: تقابل صنعت با شهرنشینی

با گذشت زمان و گسترش روزافزون تهران، مرزهای شهرنشینی به سرعت در حال بلعیدن فضاهای صنعتی بودند. توسعه باغ ها به محلات مسکونی و افزایش تراکم جمعیتی در اطراف کارخانه آرگو، نارضایتی همسایگان را در پی داشت. بوی نامطبوع حاصل از فرآیند تخمیر و تولید الکل، به تدریج به شکایات مکرر از سوی ساکنان منجر شد و طومارهای متعددی به دست مسئولان رسید.

این شکایات تا جایی بالا گرفت که در سال ۱۳۳۲، دکتر مصدق قانونی را به تصویب رساند که بر اساس آن، صنایع آلاینده باید از داخل شهر به خارج از آن منتقل می شدند. در پی این قانون، طی پنج سال تمامی کارخانه های مشروب سازی تهران تعطیل و به منطقه ای در آن زمان خارج از شهر، یعنی مهرآباد جنوبی، منتقل شدند. کارخانه اصلی آرگو در خیابان فردوسی نیز تعطیل شد و بعدها به یک فروشگاه برای عرضه محصولات آرگو تبدیل گشت، در حالی که تولید به مکان جدید در مهرآباد جنوبی منتقل شد.

۱.۳. غروب یک دوران: انقلاب ۵۷ و چهار دهه سکوت

تولید آبجوی آرگو در کارخانه جدید مهرآباد جنوبی تا روزهای پایانی منتهی به انقلاب اسلامی ایران ادامه داشت. اما با وقوع انقلاب، صنعت نوشیدنی های الکلی دچار تغییرات اساسی شد. در تاریخ ۹ بهمن ۱۳۵۷، کارخانه آرگو در مهرآباد توسط مردم به آتش کشیده شد و از آن زمان، برند آرگو به محاق فراموشی فرو رفت.

بنای اولیه کارخانه در خیابان تقوی، پس از سال ها کاربری به عنوان فروشگاه، نیز به تدریج رها شد. چهار دهه تمام، این بنای باشکوه با معماری خاص و دودکش بلندش، در قلب تهران به حال خود رها ماند. تصویری از یک ساختمان مخروبه و فراموش شده که در میان هیاهوی شهر، به آرامی فرسوده می شد و لایه های غبار زمان بر خاطرات صنعتی آن می نشست. این سکوت طولانی، نویدبخش رستاخیزی باشکوه بود که در سال های بعد به وقوع پیوست.

۲. رستاخیز ققنوس: احیای کارخانه آرگو

پس از چهار دهه سکوت و فراموشی، گویی که کارخانه آرگو منتظر جرقه ای بود تا از خاکستر خود برخیزد. این بار نه با دودکش هایی که بوی مخمر به آسمان می فرستادند، بلکه با روحی جدید از هنر و فرهنگ که قرار بود به قلب تهران تزریق شود. این رستاخیز، مرهون دیدگاه بلندپروازانه یک بنیاد فرهنگی و تلاش معمارانی بود که به فراتر از یک مخروبه می اندیشیدند.

۲.۱. رویای بنیاد پژمان: نگریستن به فراتر از مخروبه

در سال ۱۳۹۳، بنیاد پژمان، یک سازمان غیرانتفاعی که توسط کارگردان و مجموعه دار هنری، حمیدرضا پژمان تاسیس شده بود، قدمی سرنوشت ساز برداشت. این بنیاد با هدف ایجاد فضاهای نمایشگاهی غیرتجاری و مراکز فرهنگی برای ترویج هنر معاصر، به دنبال مکانی منحصر به فرد می گشت. چشمان نافذ آن ها، مخروبه ای را دید که دیگران فقط آن را ویرانه ای فراموش شده می پنداشتند. کارخانه متروکه آرگو، با تمامی نشانه های فرسودگی و ویرانی، پتانسیلی عظیم برای تبدیل شدن به یک مرکز هنری مدرن در خود داشت.

بنیاد پژمان بنای کارخانه آرگو را از طریق مزایده خریداری کرد و بلافاصله پس از آن، برای ارزیابی پتانسیل هنری فضا، سه گالری هنری را در همین فضای نیمه مخروبه برگزار کرد. این گالری ها، نه تنها توجه هنرمندان و علاقه مندان را جلب کردند، بلکه مهر تاییدی بودند بر این ایده که آرگو می تواند به قلب تپنده هنر معاصر تهران تبدیل شود.

۲.۲. هنر در معماری: بازسازی با حفظ هویت

مسیر بازسازی کارخانه آرگو، تحت نظر معمار برجسته، احمدرضا شریکر و مهندس سازه، بهرنگ بنی آدم آغاز شد. شریکر، فارغ التحصیل معماری از هاروارد و صاحب دفتری در نیویورک، فلسفه ای منحصر به فرد برای مرمت این بنا داشت. رویکرد او بر حفظ حداکثری اصالت و لایه های تاریخی بنا استوار بود. به جای تخریب و بازسازی کامل، تمرکز بر استحکام بخشی، حذف اضافات غیرضروری و تلفیق هوشمندانه عناصر مدرن با بافت کهن بود.

تیم معماری تلاش کرد تا روح صنعتی و تاریخی کارخانه را زنده نگه دارد. دیوارهای آجری کهن، سکوهای بارگیری، پله های قدیمی و حتی لایه های مرمت نشده که گذر زمان را به تصویر می کشیدند، به عنوان عناصر اصلی هویت بنا حفظ شدند. این نوع بازسازی، نه تنها به پایداری ساختمان کمک کرد، بلکه داستانی از گذشته را در هر گوشه از فضای جدید روایت می کرد. سرانجام، در سال ۱۳۹۹، بازسازی ساختمان قدیمی با حفظ حداکثری هویت بنا به پایان رسید و کارخانه آرگو، چون ققنوسی از نو، با کاربری جدید به عنوان مرکز فرهنگی و هنری متولد شد.

۲.۳. درخشش جهانی: جوایز آقاخان و دزین

پروژه بازآفرینی کارخانه آرگو، نه تنها در ایران بلکه در سطح جهانی مورد توجه و تحسین قرار گرفت. این پروژه در سال ۲۰۲۲ در میان پنج اثر برگزیده جایزه معماری آقاخان قرار گرفت. جایزه معماری آقاخان یکی از معتبرترین جوایز معماری در جهان است که پروژه هایی را که استانداردهای عالی معماری را در جوامع اسلامی نشان می دهند، مورد تقدیر قرار می دهد. کسب این جایزه، نشانی از ارزش های بالای معماری، نوآوری و نقش فرهنگی-اجتماعی پروژه آرگو بود.

علاوه بر این، در همان سال، موزه کارخانه آرگو توسط مجله معتبر دزین (Dezeen)، که از پرمخاطب ترین و تاثیرگذارترین نشریات معماری و طراحی جهان به شمار می رود، به عنوان ساختمان فرهنگی سال معرفی شد. این افتخارات بین المللی، مهر تاییدی بر خلاقیت، پایداری و بینش عمیق نهفته در پروژه بازسازی آرگو بود. این جوایز نشان دادند که چگونه می توان با تلفیق تاریخ، معماری و هنر معاصر، فضایی خلق کرد که نه تنها به شهر و جامعه خدمت می کند، بلکه به الگویی برای بازآفرینی های شهری در سراسر جهان تبدیل می شود.

بازسازی کارخانه آرگو یک نمونه برجسته از چگونگی پیوند زدن گذشته صنعتی با آینده فرهنگی است، که با حفظ روح اصیل بنا، فضایی برای خلاقیت و نوآوری فراهم می آورد و از این رو مورد تحسین جهانی قرار گرفته است.

۳. تجربه بازدید از کارخانه آرگو: سفری در زمان، هنر و فضا

قدم گذاشتن در کارخانه آرگو، فراتر از یک بازدید ساده است؛ این یک سفر در زمان و فضا است که هر قدمش روایتی نو از تاریخ، هنر و زندگی امروز تهران را بازگو می کند. از لحظه ورود تا کاوش در پیچ و خم های این بنای احیا شده، هر بخش تجربه ای منحصر به فرد را ارائه می دهد.

۳.۱. فضاهای داخلی: هر قدم، روایتی نو

پس از عبور از ورودی، با یک حیاط مرکزی کوچک اما پر از آرامش مواجه می شوید. این حیاط، فضایی دلنشین برای مکث، تأمل و تعامل است، گویی که شما را به دنیایی دیگر فرا می خواند. سمت چپ حیاط، کافه آرگولانژ قرار گرفته که توسط مجموعه سام کافه اداره می شود. این کافه با فضایی دلنشین و دکوراسیونی هماهنگ با هویت صنعتی آرگو، مکانی عالی برای استراحت و گپ و گفت است. منوی کافه شامل انواع نوشیدنی های گرم و سرد مانند قهوه و چای های خاص، دسرهای لذیذ و چند گزینه غذای سبک است. ساعات کاری کافه از ۹ صبح تا ۱۰ شب است که امکان حضور در ساعات مختلف روز را فراهم می آورد.

در سمت راست حیاط، فروشگاه محصولات هنری و فرهنگی قرار دارد. در این فروشگاه می توانید مجموعه ای از کتاب های هنری، آثار هنرمندان جوان، سوغات های فرهنگی و محصولات طراحی شده با الهام از هنر معاصر را پیدا کنید که هر یک یادگاری دلپذیر از بازدید شما خواهند بود.

اگر از درب روبرو وارد شوید، به گالری ها و فضاهای نمایشگاهی اصلی کارخانه آرگو قدم می گذارید. در اینجا، پلکان های تاریخی با حجم سازی های هنری و مدرن در هم آمیخته اند. سالن های نمایشگاهی، با دیوارهای آجری و سقفی بلند، فضایی باشکوه برای ارائه آثار هنری فراهم آورده اند. حفظ عناصر اصیل بنا، مانند دیوارهای آجری که روایت گر لایه های مرمت نشده هستند، سکوهای بارگیری قدیمی و پله هایی که زمانی کارگران از آن ها بالا و پایین می رفتند، حس عمیق پیوند با گذشته را در هر بازدیدکننده زنده نگه می دارد. هر روزنه، هر ترک بر دیوار، و هر آجر، داستانی از بیش از صد سال عمر این بنا را زمزمه می کند.

۳.۲. برنامه های فرهنگی و هنری: تپش قلب خلاقیت در آرگو

کارخانه آرگو صرفاً مکانی برای نمایش گذشته نیست، بلکه تپش قلب خلاقیت در تهران معاصر به شمار می آید. این مرکز فرهنگی، به صورت مداوم میزبان برنامه های متنوع هنری و فرهنگی است. نمایشگاه های انفرادی و گروهی از هنرمندان داخلی و خارجی، فرصتی بی نظیر برای کشف استعدادهای جدید و آشنایی با جریان های روز هنر معاصر فراهم می کنند.

علاوه بر نمایشگاه ها، آرگو گاهی اوقات میزبان رویدادهای فرهنگی خاص، کارگاه های هنری، سخنرانی ها و پنل های تخصصی نیز می شود که فضایی پویا برای دیالوگ های هنری و تبادل فرهنگی ایجاد می کند. این برنامه ها، آرگو را به کانونی برای رشد و تبادل ایده های نو در جامعه هنری تبدیل کرده اند و به آن اعتبار و اهمیت ویژه ای بخشیده اند.

۳.۳. اطلاعات عملی برای بازدید

برای تجربه این سفر هنری و تاریخی، دانستن اطلاعات عملی می تواند مفید باشد:

• روزها و ساعات بازدید از مجموعه: کارخانه آرگو از یکشنبه تا جمعه، از ساعت ۱۵:۰۰ تا ۱۹:۰۰ (۳ تا ۷ عصر) پذیرای بازدیدکنندگان است. شنبه ها تعطیل است.
• وضعیت بازدید از بخش موزه: لازم به ذکر است که بخش موزه فعلاً امکان بازدید عمومی ندارد. اما فضاهای نمایشگاهی و کافه فعال هستند.
• نحوه اطلاع رسانی برنامه ها: برای اطلاع از برنامه های جاری گالری ها، نمایشگاه ها و رویدادهای ویژه، بهتر است پیش از مراجعه، شبکه های اجتماعی کارخانه آرگو را دنبال کنید تا از جدیدترین اخبار و جدول زمان بندی رویدادها باخبر شوید.

۴. آبجو آرگو: احیای یک برند با طعم جدید

نام آرگو تنها با مکان فیزیکی کارخانه گره نخورده است؛ این نام، نمادی از یک برند نوشیدنی است که پس از دهه ها، دوباره به بازار ایران بازگشته است، البته با تعریفی جدید. در سال ۱۳۹۹، شرکت کاسل نوش که خود در زمینه تولید نوشیدنی فعالیت می کند، برند تجاری آرگو را خریداری کرد. این اقدام، زمینه را برای احیای نام آرگو در بازار نوشیدنی فراهم آورد.

اکنون، محصولات جدیدی با نام آرگو به بازار عرضه می شوند که با آبجوهای قدیمی الکلی تفاوت اساسی دارند. این محصولات، آبجوهای دست ساز بدون الکل (حلال) هستند که با طعمی قوی و متفاوت، به دنبال جلب نظر مصرف کنندگان هستند. این آبجوها در فروشگاه های بزرگ، سوپرمارکت ها و بازارهای اینترنتی قابل تهیه هستند و تجربه ای نو از نوشیدنی های بدون الکل را ارائه می دهند. مهم است که به تفاوت میان مکان فیزیکی کارخانه آرگو (به عنوان مرکز فرهنگی) و برند تجاری آبجو آرگو (که اکنون محصولی بدون الکل است) توجه شود، هرچند هر دو ریشه ای مشترک در تاریخ صنعتی ایران دارند.

۵. دسترسی به کارخانه آرگو: چگونه به این نگین شهری برسیم؟

کارخانه آرگو در یکی از مناطق مرکزی و پر رفت و آمد تهران واقع شده است که دسترسی به آن را از طریق وسایل حمل و نقل عمومی بسیار آسان می سازد. کشف این نگین شهری، تجربه ای است که به آسانی در دسترس همگان قرار دارد.

۵.۱. آدرس دقیق

برای رسیدن به این مقصد فرهنگی و تاریخی، آدرس دقیق به شرح زیر است:
تهران، پایین تر از میدان فردوسی، خیابان فردوسی، خیابان تقوی (کوشک سابق)، کوچه بهداشت، پلاک ۶.

۵.۲. حمل و نقل عمومی

استفاده از حمل و نقل عمومی، بهترین گزینه برای دسترسی به کارخانه آرگو است:

• مترو: نزدیک ترین ایستگاه مترو، «ایستگاه مترو فردوسی» است. پس از پیاده شدن در این ایستگاه، حدود ۴۵۰ متر (کمتر از ۱۰ دقیقه) پیاده روی لازم است تا به کارخانه آرگو برسید. مسیر پیاده روی بسیار دلپذیر و در امتداد خیابان های تاریخی تهران است.
• اتوبوس: خطوط BRT میدان فردوسی نیز گزینه ای مناسب برای دسترسی هستند. پس از رسیدن به میدان فردوسی، می توانید با کمی پیاده روی به خیابان تقوی و سپس کارخانه آرگو برسید.

دسترسی با خودرو شخصی در این منطقه مرکزی تهران ممکن است با محدودیت های ترافیکی و کمبود پارکینگ همراه باشد، بنابراین استفاده از مترو یا اتوبوس توصیه می شود.

۶. گشت و گذار در اطراف آرگو: جاذبه های نزدیک به تاریخ و هنر

بازدید از کارخانه آرگو می تواند نقطه آغازی برای گشت و گذاری عمیق تر در بافت تاریخی و فرهنگی اطراف میدان فردوسی و خیابان های مرکزی تهران باشد. این منطقه سرشار از جاذبه هایی است که هر یک داستانی برای گفتن دارند و تجربه شما را غنی تر خواهند کرد.

۶.۱. کوچه تمدن: هزار رنگ در قلب تهران

در فاصله تقریباً ۳۰۰ متری از کارخانه آرگو، می توانید به «کوچه تمدن» سری بزنید. این کوچه با چترهای رنگارنگ آویزان از بالای سر و نماهای زیبا و طراحی شده، به یکی از مقاصد محبوب برای عکاسی و تجربه فضایی متفاوت در قلب تهران تبدیل شده است. گذر از این کوچه، لحظاتی شاد و خاطره انگیز را برای شما رقم می زند و فرصتی عالی برای ثبت عکس های یادگاری فراهم می آورد.

۶.۲. موزه جواهرات ملی: گنجینه ای از شکوه ایران

حدود ۸۰۰ متر پایین تر از کارخانه آرگو، در خیابان فردوسی و پایین تر از خیابان جمهوری، «موزه جواهرات ملی» قرار دارد. این موزه، گنجینه ای بی نظیر از مهم ترین جواهرات و اشیاء تاریخی ایران را در خود جای داده است، از جمله تاج ها، لباس های پادشاهی، کره جواهرنشان و تخت طاووس. بازدید از این موزه، سفری در تاریخ شکوه و عظمت ایران است. البته ساعات بازدید از این موزه ممکن است محدود باشد؛ بنابراین، توصیه می شود قبل از مراجعه حتماً با موزه تماس گرفته و از وضعیت و ساعات بازدید مطلع شوید.

۶.۳. کافه قنادی مینیون: طعم شیرین تاریخ

برای تجربه طعم شیرین تاریخ، می توانید از «کافه قنادی مینیون» دیدن کنید. این قنادی، که در فاصله تقریباً ۴۰۰ متری از کارخانه آرگو قرار دارد، قدیمی ترین شکلات فروشی تهران به شمار می رود و نسل به نسل توسط خانواده ای اوکراینی مهاجر اداره می شود. شکلات پرتغالی معروف آن به همراه قهوه های مخصوص، تجربه ای دلنشین و نوستالژیک را برای شما به ارمغان می آورد و مکانی عالی برای استراحتی کوتاه و لذت بردن از شیرینی های اصیل است.

۶.۴. موزه بانک ملی ایران: معماری و اقتصاد در یک قاب

حدود ۱ کیلومتر پایین تر از کارخانه آرگو، «موزه بانک ملی ایران» واقع شده است. این موزه، با ساختمان دیدنی و اشیاء مرتبط با تاریخ پولی و بانکی ایران، اطلاعات جذابی از سیر تحولات اقتصادی کشور را ارائه می دهد. یکی از مزیت های این موزه، بازدید رایگان آن است و راهنماهای مقیم موزه در ساعات بازدید همراه شما هستند تا اطلاعات کامل و جامعی از هر بخش ارائه دهند. این مکان، ترکیبی از معماری زیبا و تاریخ اقتصادی ایران را در یک قاب به نمایش می گذارد.

۷. سخن پایانی

کارخانه آرگو تهران، بیش از یک بنای تاریخی یا یک مرکز هنری است؛ این یک نماد زنده از بازآفرینی شهری، حفظ میراث صنعتی و تبدیل آن به کانون پویای فرهنگ و هنر معاصر است. داستانی که از دل یک کارخانه آبجوسازی در دوران پهلوی آغاز شد، از سکوت و فراموشی چهار دهه ای گذشت و امروز، چون ققنوسی از خاکستر برخاسته، نور هنر و خلاقیت را بر شهر می تاباند.

بازدید از آرگو، فرصتی برای درک لایه های مختلف تاریخ و زندگی مدرن تهران است. اینجا جایی است که می توان در فضایی الهام بخش، شاهد تلفیق معماری اصیل با رویکردهای هنری نوین بود، در کافه ای دلنشین به گفتگو نشست و از نمایشگاه های هنری روز دنیا لذت برد. کارخانه آرگو، دعوت نامه ای است برای تمامی کسانی که به دنبال تجربه ای متفاوت و کشف اسرار پنهان پایتخت هستند؛ سفری فراموش نشدنی به قلب تاریخ و هنر معاصر تهران، جایی که گذشته و آینده دست در دست یکدیگر، روایت های جدیدی را خلق می کنند.