۱۵ آبان در دنیای علم چه خبر؟

تقویم علم؛

به گزارش خبرگزاری گیل 25، تاریخ علم مملو از رویدادهای مهمی است که نوآوری‌ها، کشف‌ها و حتی زادروزها و درگذشت‌های دانشمندان و مخترعان تاثیرگذار جهان را در برمی‌گیرد. در این تقویم علم، وقایع مهم مصادف با امروز ۱۵ آبان برابر ۵ نوامبر را ورق می‌زنیم.  

*** 

جیمز کلرک ماکسول 

۵ نوامبر ۱۸۷۹ میلادی برابر با ۱۵ آبان ۱۲۵۸ خورشیدی، جیمز کلرک ماکسول، ‌فیزیک‌دان و ریاضی‌دان اسکاتلندی درگذشت. تحقیقات ماکسول الکتریسیته و مغناطیس را در مفهوم میدان الکترومغناطیسی متحد کرد. در لندن، حدود سال ۱۸۶۲، ماکسول محاسبه کرد که سرعت انتشار یک میدان الکترومغناطیسی تقریباً برابر با سرعت نور است و پیشنهاد کرد که نور پدیده‌ای الکترومغناطیسی است. چهار معادله دیفرانسیل جزئی، که اکنون به‌عنوان معادلات ماکسول شناخته می‌شوند، برای اولین‌بار در سال ۱۸۷۳ به شکل کاملاً توسعه‌یافته در الکتریسیته و مغناطیس ظاهر شدند. ماکسول نسبتاً جوان درگذشت. بعضی از نظریه‌هایی که او در فیزیک مطرح کرد، فقط مدت‌ها پس‌از مرگش به‌طور قطعی ثابت شد. ایده‌های ماکسول همچنین راه را برای نظریه نسبیت خاص اینشتین و نظریه کوانتومی هموار کرد. 

مارگارت دی فاستر 

۵ نوامبر ۱۹۷۰ میلادی برابر با ۱۵ آبان ۱۳۴۹ خورشیدی، مارگارت دوروتی فاستر، شیمی‌دان آمریکایی درگذشت. سال ۱۹۱۸ فاستر فقط سه روز پس‌از فارغ‌التحصیلی، به‌عنوان اولین شیمی‌دان زن به سازمان زمین‌شناسی ایالات متحده پیوست. تمرکز او برای سال‌ها بررسی آب‌های طبیعی بود و مطالعاتش آب‌های سطحی، چشمه‌های آب گرم و آب‌های زیرزمینی را شامل می‌شد. فاستر مقالاتی در مورد روش‌های جدید برای بررسی کمّی منگنز، بور، سولفات و فلوراید در آب نوشت. او همچنین آب‌های زیرزمینی دشت ساحلی اقیانوس اطلس جنوبی و در منطقه هیوستون-گالوستون در تگزاس را مطالعه کرد. طی جنگ جهانی دوم، او برای پروژه منهتن استخدام شد و در آنجا روی روش‌های کمّی جدید آنالیز اورانیوم و توریم کار کرد. پس‌از جنگ، فاستر توجه خود را به ژئوشیمی مواد معدنی رس، میکا، کلریت و گلوکونیت معطوف کرد. 

یان هندریک اورت 

۵ نوامبر ۱۹۹۲ میلادی برابر با ۱۵ آبان ۱۳۷۱ خورشیدی، یان هندریک اورت، فیزیکدان و اخترشناس هلندی و یکی از مهم‌ترین چهره‌ها در تلاش‌های قرن بیستم برای درک ماهیت کهکشان راه‌شیری درگذشت. اورت موفق شد چرخش کهکشان راه‌شیری را اندازه‌گیری کند. او همچنین فرضیه «ابر اورت» را مطرح کرد که نام مکانی است که بسیاری از دنباله‌دار‌ها از آن سرچشمه می‌گیرند و در فاصله ۵۰هزار واحد نجومی معادل حدود یک سال نوری از خورشید قرار دارد. سال ۱۹۲۷ اورت حرکات ستارگان دور را بررسی و شواهدی برای چرخش دیفرانسیل یافت و نظریه ریاضی ساختار کهکشانی را پایه‌گذاری کرد. پس‌از جنگ جهانی دوم، او گروهی هلندی را رهبری کرد که از خط ۲۱ سانتی‌متری برای نقشه‌برداری گاز هیدروژن در کهکشان استفاده کردند. به تابش الکترومغناطیسی خطوط طیفی حاصل از تغییر حالت در اتم خنثی هیدروژن، خط ۲۱ سانتی‌متری یا خط هیدروژن گفته می‌شود. 

جووانی باتیستا بلتسونی 

۵ نوامبر ۱۷۷۸ میلادی برابر با ۱۵ آبان ۱۱۵۷ خورشیدی، جووانی باتیستا بلتسونی، بازیگر سیرک و باستان‌شناس ایتالیایی به‌دنیا آمد. بلتسونی در سال ۱۸۰۳ به انگلستان رفت و به‌عنوان مرد قوی‌‌هیکل سیرک امرار معاش کرد. او برای اولین‌بار در سال ۱۸۱۵ به مصر سفر کرد تا موتورهای هیدرولیک را برای استفاده در آبیاری بفروشد. سال ۱۸۱۷ او به حفاری مکان‌های باستان‌شناخی مصر برای یافتن گنجینه‌های آنها روی آورد و با ورود به معبد رامسیوم در تبس توانست تندیس سنگی رامسس دوم را جابه‌جا کند و برای موزه بریتانیا آن را با خود به انگلستان بیاورد. در دره مقبره‌های پادشاهان، بلتسونی مقبره ستی اول را کشف کرد و تابوت آراگونیتی را برای موزه سر جان سوان لندن برداشت. او ورودی معبد بزرگ رامسس دوم در ابو سمبل را از شن پاکسازی کرد. بلتسونی اولین کسی بود که به هرم خفرع (هرم دوم جیزه) وارد شد ویرانه‌های شهر برنیسه در دریای سرخ را شناسایی کرد.