پسر صدیقه خانم که اروپایی ها را شگفت زده کرد

به گزارش خبرگزاری گیل 25، امروز، 30 فروردین ماه سالروز درگذشت سعدی افشار است؛ هنرمندی که نماد سیاه بازی ایران است و از او به عنوان آخرین بازمانده نسل طلایی هنرمندان سیاه باز سرزمین مان یاد می شود.

سعدی افشار هرگز پدرش را ندید. او نزدیک به 80 سال زندگی کرد؛ مرارت های بسیار چشید اما همواره بر لبان هموطنان خود خنده نشاند؛ آن هم خنده هایی که برخاسته از هنر و ظرافتش بود، نه خنده هایی که برآمده از شوخی های سطحی و دم دستی باشد.

او درباره دوران کودکی خود چنین گفته است:

«از زمانی که چشم باز کردم، در دنیای کودکانه ام فقط زنی را دیدم که تنها مراقبم بود. این زن، بنده خدا، بدون هیچ سرپرستی با کار و تلاش فراوانش، از کار در خانه ها تا گُل سازی، سعی می کرد زندگی من و خودش را بچرخاند. پدری بالای سرم نبود، خواهر و برادری هم نداشتم، تنها فرزند بودم؛ یعنی هیچ کس را نداشتم و معنای قوم و خویش را نمی دانستم به هرحال کم کم که بزرگ می شدم و مسایل را درک می کردم، فهمیدم که او – این زنی که نه شوهر داشت و نه پدر و مادر و نه سرپرستی – مادر من، «صدیقه» و اهل زنجان بود. ترکی صحبت می کرد. نمی دانم چرا به تهران آمده بود و چرا در آنجا ماندگار شده بود. هرگاه از او درباره پدرم می پرسیدم، می گفت: او مرده و در یکی از روستاهای زنجان به خاک سپرده شده است.»

صدیقه خانم اما با همه غریبگی اش در تهران، در این شهر ماند و پسرک او از همان کودکی با دیدن نمایش های سیاه بازی که در آن مقطع مرسوم بود، اشتیاق خود را به کار بازیگری و دنیای هنر کشف کرد. پسرک از همان سال های کودکی، ناچار بود برای گذران زندگی کار کند.

او در بزرگداشتی که سال 88 برایش برپا شد، گفته بود: «زندگی من کش و قوس های فراوانی داشته است، من حتی دو زار پول نداشتم تا کتاب و دفتر بخرم و مدرسه بروم. زمانی هم که فرد خیری پیدا شده تا خرج تحصیل ام را بدهد، دیگر سن من از مدرسه گذشته بود و تنها توانستم یک هفته اکابر بروم و با همین سواد، امروز می توانم روزنامه بخوانم.»

افشار که در آن مراسم با قامتی تکیده و با کمک دوستانش روی صحنه رفته بود، از حاضران عذرخواهی کرد که گاهی امضا داده و گفته بود: ببخشید که بعضی جاها امضا کرده ام، امضای مرا قایم کنید و به کسی نشان ندهید.

هرچند برای سعدی افشار در زمان حیاتش چند مراسم بزرگداشت برگزار شد، اما او تا واپسین روزهای زندگی اش با شرایط سخت اقتصادی رو به رو بود.

افشار هرگز در زندگی به مال و مکنتی نرسید اما آرزوی او برای هنرمند شدن، محقق شد. او که در کودکی با دود چراغ، صورت خود را سیاه می کرد و اول بار در 12 سالگی در نمایشی روی صحنه رفت، معتقد بود که مهم ترین دلیل موفقیتش در کار هنر، صبوری اش بوده است.

او که در دوره استادان بزرگ سیاه بازی همانند مهدی مصری، ذبیح الله ماهری به این هنر راه پیدا کرده بود، درباره سرآغاز ورود خود به عرصه سیاه بازی گفته بود: دوازده ساله بودم که سیاه می شدم. آن زمان سیاه بازان باسابقه تر از من خیلی زیاد بودند که من در مقابل شان هیچ نبودم، اما می خواستم به جایی برسم.

افشار هرچند کوره سوادی داشت اما استعدادی را که خدواند در وجودش نهاده بود، به بهترین شکلی به کار گرفت و با هوش ذاتی و قدرت بداهه و طنزپردازی خویش، خود را به عنوانی یکی از هنرمندان انکارنشدنی هنر نمایش تثیبت کرد.

از دیگر هنرهای او رقص زیبای سیاه بازی بود که ستایش بسیاری از اهل فن از جمله محمود دولت آبادی را در پی داشت. آنچنان که دولت آبادی را که در اوایل انقلاب مدیر سندکای هنرمندان تیاتر بود، بر آن داشت تا در افتتاحیه فستیوالی که ترتیب داده بود، سعدی افشار را برای هنرنمایی دعوت کند.

شاید آن پسربچه تنها و تنگدستی که سال 1313 چشم به جهان گشود، هرگز تصورش را نمی کرد روزی در فستیوال پاییزی مادرید در اسپانیا و در فرانسه روی صحنه برود و آنچنان مورد تشویق تماشاگران قرار بگیرد که چندین بار از صحنه خارج شود دوباره بازگردد.

او پاییز سال 1370 خورشیدی با 2 نمایش «سعدی هملت می شود» و «بلورک و چشمه نوش» با گروهی از هنرمندان تیاتر نصر به سرپرستی محمود عزیزی در فستیوال پاییزی مادرید در اسپانیا و سپس فرانسه حضور پیدا کرد.

سعدی افشار با نام شناسنامه ای سعدالله رحمت خواه، از جمله هنرمندان بزرگ نمایش های ایرانی بود که در دوران پررونق تیاترهای لاله زار در بسیاری از تیاترهای این خیابان خاطره انگیز روی صحنه رفت و برای بسیاری از تماشاگران آن زمان، خاطراتی به یادماندنی بر جای گذاشت.

او در واپسین سال های زندگی خود با مشکلات جسمانی گوناگونی همچون شکستگی لگن و … رو به رو شد و روز 30 فروردین سال 1392 بر اثر بیماری عفونی و کهولت سن چشمانش را برای همیشه بر این دنیا بست.

5757