نحوه محاسبه میلگرد بستر در فهرست بها

میلگرد بستر یکی از اجزای حیاتی و نوین در ساخت و سازهای با مصالح بنایی است که نقش کلیدی در افزایش مقاومت دیوارها در برابر نیروهای جانبی مانند زلزله و باد ایفا می کند. استفاده صحیح از میلگرد بستر مطابق با ضوابط لرزه ای استاندارد ۲۸۰۰ (به خصوص پیوست ۶ آن) و نشریه ۵۴۹ می تواند عملکرد لرزه ای ساختمان را به طور قابل توجهی بهبود بخشد و از تخریب ناگهانی دیوارها جلوگیری کند.

محاسبه دقیق میزان میلگرد بستر مورد نیاز برای یک پروژه و برآورد هزینه آن بر اساس آخرین ویرایش فهرست بهای واحد پایه رشته ابنیه امری ضروری برای مهندسان مترور مشاوران پیمانکاران و کارفرمایان است. این محاسبه به مدیریت صحیح بودجه تهیه صورت وضعیت دقیق و اطمینان از اجرای صحیح پروژه کمک می کند. در این مقاله به صورت جامع و گام به گام به بررسی نحوه محاسبه مقدار و هزینه میلگرد بستر در فهرست بها می پردازیم و نکات فنی و اجرایی مرتبط را نیز تشریح می کنیم.

انواع میلگرد بستر

میلگرد بسترها بر اساس شکل ظاهری و نحوه اتصال مفتول های طولی به یکدیگر به دو نوع اصلی تقسیم می شوند. شناخت این انواع برای انتخاب محصول مناسب پروژه و همچنین درک ردیف های مرتبط در فهرست بها اهمیت دارد. این دو نوع عبارتند از:

• میلگرد بستر نردبانی (Ladder Type): در این نوع دو مفتول طولی موازی توسط مفتول های عرضی کوتاه که به صورت عمود بر مفتول های طولی جوش داده شده اند به یکدیگر متصل می شوند. ساختار آن شبیه نردبان است. این نوع معمولاً در دیوارهایی با ضخامت کمتر یا بلوک هایی که فضای کمتری در بند بستر دارند استفاده می شود.
• میلگرد بستر خرپایی (Truss Type): در این نوع دو مفتول طولی موازی توسط یک مفتول زیگزاگی یا هفت و هشتی شکل به یکدیگر متصل می شوند. این ساختار شبیه خرپا است و صلبیت بیشتری نسبت به نوع نردبانی ایجاد می کند. میلگرد بستر خرپایی معمولاً در دیوارهای با ضخامت بیشتر و بلوک هایی که فضای کافی در بند بستر دارند کاربرد دارد.

علاوه بر شکل میلگرد بسترها ممکن است از جنس های مختلفی مانند فولاد ساده کربنی یا فولاد گالوانیزه باشند. استفاده از نوع گالوانیزه به خصوص در محیط های مرطوب یا دیوارهایی که در معرض رطوبت قرار دارند برای جلوگیری از زنگ زدگی و افزایش دوام توصیه می شود. سایز مفتول های طولی معمولاً بین 4 تا 5.5 میلی متر متغیر است.

ردیف میلگرد بستر در فهرست بها

فهرست بهای واحد پایه سازمان برنامه و بودجه مرجع اصلی برای برآورد هزینه ها و تهیه صورت وضعیت در پروژه های عمرانی دولتی و نیمه دولتی است. این فهرست شامل ردیف های مشخصی برای انواع مصالح و عملیات اجرایی است. میلگرد بستر نیز به عنوان یک المان سازه ای جدیدتر که در سال های اخیر استفاده از آن رواج یافته است در فهرست بها دارای ردیف های مرتبط می باشد.

به طور معمول میلگرد بستر در فصل کارهای فولادی یا فصل کارهای بنایی با آجر و بلوک در فهرست بهای رشته ابنیه گنجانده می شود. ردیف های مربوط به میلگرد بستر معمولاً بر اساس نوع (گالوانیزه یا ساده) و واحد اندازه گیری (کیلوگرم) تعریف می شوند.

بررسی ردیف های مرتبط با میلگرد بستر در فهرست بها

در آخرین ویرایش های فهرست بهای رشته ابنیه ردیف مشخصی برای میلگرد بستر گالوانیزه در نظر گرفته شده است. به عنوان مثال در فهرست بهای سال 1403 ردیف 070303 مربوط به «میلگرد بستر گالوانیزه» است. شرح این ردیف معمولاً شامل تهیه حمل و نصب میلگرد بستر گالوانیزه در بند بستر دیوارهای بنایی با آجر بلوک سفالی بلوک سیمانی یا بلوک سبک (مانند لیکا) است.

• ردیف 070303 (مثال برای فهرست بهای 1403): این ردیف معمولاً شامل هزینه خرید میلگرد بستر گالوانیزه بر اساس وزن (کیلوگرم) و هزینه نصب آن در بندهای بستر دیوار است.
• شرح ردیف: شرح دقیق ردیف در فهرست بها بسیار مهم است. باید بررسی کرد که آیا این ردیف شامل اتصالات جانبی (مانند گیره ها یا قلاب ها) نیز می شود یا خیر. بر اساس رویه رایج و تفسیرهای موجود معمولاً هزینه گیره ها به صورت جداگانه (به صورت ردیف ستاره دار یا قیمت جدید) محاسبه و پرداخت می شود مگر اینکه صراحتاً در شرح ردیف یا مقدمه فصل به آن اشاره شده باشد.
• واحد اندازه گیری: واحد اندازه گیری میلگرد بستر در فهرست بها معمولاً کیلوگرم است. بنابراین برای استفاده از این ردیف لازم است مقدار میلگرد بستر مورد نیاز را بر اساس وزن محاسبه کنیم.
• انواع دیگر: در صورتی که از میلگرد بستر ساده (غیر گالوانیزه) استفاده شود یا نوع خاصی (مانند میلگرد بستر تسمه ای برای بلوک های خاص) مورد نیاز باشد که ردیف مشخصی در فهرست بها ندارد باید بر اساس آنالیز بها و توافق از ردیف های ستاره دار یا قیمت های جدید استفاده شود.

دقت در مطالعه مقدمه فصل مربوطه و توضیحات ذیل ردیف در فهرست بها برای اطمینان از شمول یا عدم شمول اقلام جانبی مانند گیره ها اورلپ ها و حمل ضروری است.

محاسبه مقدار میلگرد بستر مورد نیاز

محاسبه دقیق مقدار میلگرد بستر مورد نیاز گام اول و حیاتی در برآورد هزینه آن است. این محاسبه بر اساس ابعاد دیوارها نوع بلوک یا آجر مورد استفاده و ضوابط طراحی (فاصله بین لایه های میلگرد بستر) انجام می شود. معمولاً میلگرد بستر در هر دو یا سه ردیف بلوک/آجر قرار داده می شود.

• عوامل کلیدی در محاسبه مقدار:
• طول کل دیوارهایی که نیاز به میلگرد بستر دارند (بر حسب متر).
• ارتفاع دیوارها (بر حسب متر).
• ارتفاع بلوک یا آجر مورد استفاده (بر حسب متر).
• فاصله عمودی بین لایه های میلگرد بستر (بر اساس ضوابط طراحی معمولاً مضربی از ارتفاع بلوک/آجر مثلاً هر دو ردیف یک بار).
• قطر میلگرد بستر (معمولاً 4 یا 5.5 میلی متر).
• درصد یا طول اورلپ (همپوشانی) میلگردها در محل اتصال (معمولاً 75 برابر قطر).
• مقدار پرت و ضایعات مصالح.

فرمول محاسبه میلگرد بستر

برای محاسبه مقدار میلگرد بستر ابتدا باید طول کل میلگرد مورد نیاز را بر حسب متر طول و سپس آن را به وزن بر حسب کیلوگرم تبدیل کنیم. فرمول های اصلی به شرح زیر هستند.

1. محاسبه تعداد لایه های میلگرد بستر در یک دیوار

تعداد لایه = (ارتفاع دیوار / (تعداد ردیف بلوک بین میلگردها * ارتفاع هر ردیف بلوک)) + 1 (برای لایه اول در پایین دیوار)

مثال: دیوار به ارتفاع 3 متر بلوک با ارتفاع 0.2 متر میلگرد بستر هر 2 ردیف یک بار.

تعداد لایه = (3 متر / (2 * 0.2 متر)) + 1 = (3 / 0.4) + 1 = 7.5 + 1 = 8.5

چون تعداد لایه باید عدد صحیح باشد معمولاً به سمت بالا گرد می شود: 9 لایه.

2. محاسبه طول کل میلگرد بستر (بدون احتساب اورلپ و پرت) برای یک دیوار

طول کل میلگرد (متر) = طول دیوار (متر) * تعداد لایه ها

مثال: دیوار بالا با طول 5 متر.

طول کل میلگرد = 5 متر * 9 لایه = 45 متر.

3. احتساب اورلپ

اورلپ در محل اتصال دو شاخه میلگرد بستر (که معمولاً طول استاندارد دارند مثلاً 3 متر) و در محل اتصال به ستون ها یا وال پست ها (قلاب ها) رخ می دهد. طول اورلپ معمولاً 75 برابر قطر میلگرد است.

طول اورلپ = 75 * قطر میلگرد (بر حسب متر)

مثال: میلگرد بستر با قطر 4 میلی متر (0.004 متر).

طول اورلپ = 75 * 0.004 متر = 0.3 متر.

برای محاسبه دقیق تر باید تعداد اورلپ ها در هر لایه را شمرد. اگر طول شاخه میلگرد بستر مثلاً 3 متر باشد و طول دیوار 5 متر در هر لایه یک اورلپ نیاز است. اگر طول دیوار 7 متر باشد دو اورلپ نیاز است (دو شاخه 3 متری و یک شاخه 1 متری یا ترکیب های دیگر). همچنین در محل اتصال به ستون یا وال پست قلاب هایی به طول حدود 15-20 سانتی متر نیاز است که باید به طول کل اضافه شوند.

یک روش ساده تر و رایج تر برای احتساب اورلپ و قلاب ها در نظر گرفتن درصدی اضافه به طول خالص میلگرد است. این درصد بسته به طول دیوارها و تعداد نقاط اتصال متفاوت است اما معمولاً در محدوده 5% تا 15% طول خالص در نظر گرفته می شود.

طول کل میلگرد با احتساب اورلپ و قلاب = طول کل میلگرد (بدون اورلپ) * (1 + درصد اورلپ و قلاب)

مثال: 45 متر طول خالص با احتساب 10% اورلپ و قلاب.

طول کل میلگرد با احتساب اورلپ و قلاب = 45 * (1 + 0.10) = 45 * 1.10 = 49.5 متر.

4. احتساب پرت و ضایعات

در هر عملیات اجرایی مقداری پرت و ضایعات مصالح وجود دارد. این مقدار برای میلگرد بستر نیز باید در نظر گرفته شود. درصد پرت معمولاً بین 3% تا 5% در نظر گرفته می شود.

طول کل میلگرد با احتساب پرت = طول کل میلگرد (با اورلپ و قلاب) * (1 + درصد پرت)

مثال: 49.5 متر با احتساب 3% پرت.

طول کل میلگرد با احتساب پرت = 49.5 * (1 + 0.03) = 49.5 * 1.03 ≈ 51 متر.

5. تبدیل طول به وزن

برای استفاده از ردیف فهرست بها میلگرد بستر(که واحد آن کیلوگرم است) باید طول کل میلگرد را به وزن تبدیل کنیم. این کار با استفاده از وزن واحد طول میلگرد (کیلوگرم بر متر) انجام می شود. وزن واحد طول برای میلگرد با قطرهای مختلف مشخص است:

وزن کل میلگرد (کیلوگرم) = طول کل میلگرد با احتساب پرت (متر) * وزن واحد طول (کیلوگرم بر متر)

مثال: 51 متر میلگرد بستر با قطر 4 میلی متر.

وزن کل میلگرد = 51 متر * 0.099 کیلوگرم بر متر ≈ 5.05 کیلوگرم.

این محاسبه برای یک دیوار انجام شد. برای کل پروژه باید این مراحل را برای تمام دیوارهایی که نیاز به میلگرد بستر دارند تکرار کرده و وزن های به دست آمده را با هم جمع کنید.

محاسبه هزینه میلگرد بستر بر اساس فهرست بها

پس از محاسبه وزن کل میلگرد بستر مورد نیاز پروژه بر حسب کیلوگرم مرحله بعدی محاسبه هزینه آن بر اساس فهرست بهای واحد پایه است. برای این کار از ردیف مربوط به میلگرد بستر گالوانیزه (مثلاً ردیف 070303 در فهرست بهای 1403) استفاده می کنیم.

هزینه کل میلگرد بستر = وزن کل میلگرد بستر مورد نیاز (کیلوگرم) * نرخ واحد ردیف مربوطه (ریال بر کیلوگرم)

نرخ واحد ردیف مربوطه در فهرست بها شامل هزینه تهیه مصالح در پای کار و هزینه اجرای آن (نصب در بند بستر) است.

مثال عملی محاسبه هزینه میلگرد بستر

فرض کنید برای یک پروژه کوچک نیاز به محاسبه هزینه میلگرد بستر برای دیوارهای زیر داریم:

• دیوار 1: طول 8 متر ارتفاع 3 متر
• دیوار 2: طول 6 متر ارتفاع 2.8 متر

مشخصات اجرایی:

• بلوک سیمانی با ارتفاع 0.2 متر
• میلگرد بستر گالوانیزه قطر 4 میلی متر
• فاصله عمودی میلگردها: هر 2 ردیف بلوک یک بار
• درصد اورلپ و قلاب: 10%
• درصد پرت: 3%
• نرخ واحد ردیف 070303 در فهرست بهای فرضی سال 1403: 250,000 ریال بر کیلوگرم

گام 1: محاسبه تعداد لایه ها برای هر دیوار

دیوار 1: تعداد لایه = (3 متر / (2 * 0.2 متر)) + 1 = 7.5 + 1 = 8.5 -> 9 لایه

دیوار 2: تعداد لایه = (2.8 متر / (2 * 0.2 متر)) + 1 = 7 + 1 = 8 لایه

گام 2: محاسبه طول کل میلگرد (بدون اورلپ و پرت) برای هر دیوار

دیوار 1: طول خالص = 8 متر * 9 لایه = 72 متر

دیوار 2: طول خالص = 6 متر * 8 لایه = 48 متر

طول خالص کل = 72 + 48 = 120 متر

گام 3: احتساب اورلپ و قلاب

طول با اورلپ و قلاب = 120 متر * (1 + 0.10) = 120 * 1.10 = 132 متر

گام 4: احتساب پرت

طول با پرت = 132 متر * (1 + 0.03) = 132 * 1.03 ≈ 136 متر

گام 5: تبدیل طول به وزن

وزن واحد طول برای قطر 4 میلی متر = 0.099 کیلوگرم بر متر

وزن کل میلگرد = 136 متر * 0.099 کیلوگرم بر متر ≈ 13.46 کیلوگرم

گام 6: محاسبه هزینه کل

هزینه کل = وزن کل (کیلوگرم) * نرخ واحد (ریال بر کیلوگرم)

هزینه کل = 13.46 کیلوگرم * 250,000 ریال بر کیلوگرم = 3,365,000 ریال

بنابراین هزینه تقریبی میلگرد بستر برای این پروژه کوچک بر اساس فهرست بهای فرضی حدود 3,365,000 ریال خواهد بود. توجه داشته باشید که این مبلغ فقط شامل هزینه میلگرد بستر و نصب آن طبق ردیف فهرست بها است و هزینه های جانبی مانند گیره ها (در صورت عدم شمول در ردیف) باید جداگانه محاسبه شوند.

نکات مهم در خرید میلگرد بستر

خرید میلگرد بستر با کیفیت و استاندارد نقش مهمی در عملکرد لرزه ای دیوارها و دوام سازه دارد. توجه به نکات زیر هنگام خرید ضروری است:

• استاندارد بودن: اطمینان حاصل کنید که میلگرد بستر مطابق با استانداردهای ملی ایران تولید شده باشد. این استانداردها مشخصات فنی ابعادی و مکانیکی میلگرد بستر را تعیین می کنند.
• نوع و قطر: نوع میلگرد بستر (نردبانی یا خرپایی) و قطر مفتول ها باید با نقشه ها و مشخصات فنی پروژه مطابقت داشته باشد. استفاده از سایز نامناسب می تواند کارایی آن را کاهش دهد.
• گالوانیزه بودن: اگر در مشخصات فنی پروژه میلگرد بستر گالوانیزه قید شده است (که معمولاً برای محافظت در برابر خوردگی توصیه می شود) از گالوانیزه بودن آن اطمینان حاصل کنید. پوشش گالوانیزه باید یکنواخت و بدون آسیب باشد.
• کیفیت جوش: اتصالات جوشی بین مفتول های طولی و عرضی (یا زیگزاگی) باید محکم و بدون عیب باشند تا میلگرد بستر در حین حمل و نقل و نصب تغییر شکل ندهد یا اجزایش جدا نشوند.
• بسته بندی و حمل: میلگرد بستر معمولاً به صورت شاخه های با طول مشخص بسته بندی می شود. در هنگام خرید و حمل از آسیب دیدن یا خم شدن بیش از حد شاخه ها جلوگیری کنید.
• تطابق با بلوک: عرض میلگرد بستر باید متناسب با عرض بلوک یا آجر مورد استفاده باشد تا به راحتی در بند بستر قرار گیرد و با ملات کاملاً پوشانده شود.

تغییرات فهرست بهای سال ۱۴۰۴ و تاثیر آن بر قیمت میلگرد بستر

فهرست بهای واحد پایه توسط سازمان برنامه و بودجه کشور به صورت سالانه مورد بازنگری قرار گرفته و ویرایش جدید آن معمولاً در اواخر سال برای اجرا در سال بعد ابلاغ می شود. این بازنگری شامل به روزرسانی نرخ واحد ردیف های موجود بر اساس تورم تغییر قیمت مصالح دستمزد نیروی انسانی و هزینه های ماشین آلات است.

فهرست بهای سال 1404 نیز از این قاعده مستثنی نیست. با ابلاغ فهرست بهای 1404 نرخ واحد ردیف های مختلف از جمله ردیف مربوط به میلگرد بستر (مانند ردیف فرضی 070303) نسبت به سال قبل تغییر خواهد کرد. این تغییر مستقیماً بر هزینه برآورد شده برای میلگرد بستر در پروژه هایی که بر اساس فهرست بهای 1404 محاسبه می شوند تأثیر می گذارد.

• نحوه اطلاع از تغییرات: برای اطلاع دقیق از نرخ جدید میلگرد بستر و سایر ردیف ها باید آخرین ویرایش فهرست بهای واحد پایه رشته ابنیه که توسط سازمان برنامه و بودجه ابلاغ شده است مطالعه شود. این فهرست ها معمولاً در وب سایت رسمی سازمان برنامه و بودجه یا نشریات فنی معتبر منتشر می شوند.
• تأثیر بر پروژه ها: پروژه هایی که قرارداد آن ها بر اساس فهرست بهای سال 1404 منعقد می شود باید محاسبات برآورد و صورت وضعیت خود را با استفاده از نرخ های جدید انجام دهند. در پروژه هایی که قرارداد آن ها با فهرست بهای سال های قبل منعقد شده و مشمول تعدیل هستند تغییرات نرخ در قالب شاخص های تعدیل و مابه التفاوت مصالح (در صورت وجود) اعمال خواهد شد.
• نکات مهم: علاوه بر تغییر نرخ ممکن است شرح ردیف های موجود نیز دستخوش تغییرات جزئی شود یا ردیف های جدیدی اضافه گردند (مثلاً برای انواع خاص میلگرد بستر یا اتصالات آن). بنابراین مطالعه دقیق مقدمه فصل و شرح ردیف در ویرایش جدید فهرست بها ضروری است.

به طور خلاصه تغییرات فهرست بهای 1404 عمدتاً شامل به روزرسانی نرخ واحد ردیف میلگرد بستر است که مستقیماً قیمت تمام شده این آیتم را در برآوردها و صورت وضعیت ها تحت تأثیر قرار می دهد.

FAQ

چگونه می توانم آخرین نسخه فهرست بها را تهیه کنم؟

آخرین نسخه فهرست بهای واحد پایه توسط سازمان برنامه و بودجه کشور ابلاغ می شود. می توانید این فهرست ها را به صورت رایگان از وب سایت رسمی سازمان برنامه و بودجه دریافت کنید یا از طریق انتشارات معتبر فنی که نسخه های چاپی یا الکترونیکی آن را عرضه می کنند تهیه نمایید.

آیا قیمت میلگرد بستر در تمام استان ها یکسان است؟

نرخ واحد ردیف های فهرست بها که توسط سازمان برنامه و بودجه ابلاغ می شود نرخ پایه کشوری است. با این حال ممکن است ضرایب منطقه ای برای برخی مناطق یا استان ها اعمال شود که باعث تفاوت جزئی در قیمت نهایی شود. همچنین قیمت خرید میلگرد بستر در بازار آزاد بسته به محل و عرضه و تقاضا متغیر است.

چه عواملی بر قیمت میلگرد بستر تاثیر می گذارند؟

قیمت میلگرد بستر تحت تأثیر عوامل متعددی است از جمله: قیمت جهانی فولاد نرخ ارز هزینه تولید و حمل نوع میلگرد (گالوانیزه گران تر است) قطر میلگرد برند تولیدکننده و میزان عرضه و تقاضا در بازار. نرخ های فهرست بها نیز این عوامل را در نظر می گیرند.

چگونه می توانم از کیفیت میلگرد بستر اطمینان حاصل کنم؟

برای اطمینان از کیفیت میلگرد بستر را از تولیدکنندگان معتبر تهیه کنید. به نشان استاندارد ملی ایران توجه کنید. مشخصات ظاهری مانند یکنواختی مفتول ها کیفیت جوش ها و سالم بودن پوشش گالوانیزه (در صورت نیاز) را بررسی کنید. می توانید گواهینامه فنی محصول را از تولیدکننده درخواست کنید.

تفاوت میلگرد بستر با وال پست در چیست؟

میلگرد بستر و وال پست هر دو برای افزایش مقاومت دیوار در برابر نیروهای جانبی استفاده می شوند اما عملکرد متفاوتی دارند. میلگرد بستر در داخل بندهای بستر دیوار و در ارتفاع دیوار توزیع می شود تا انسجام و مقاومت خمشی و کششی دیوار در صفحه را افزایش دهد. وال پست (نگهدارنده دیوار) المانی عمودی یا افقی است که در لبه های دیوار (کنار ستون یا در فواصل مشخص) اجرا می شود و دیوار را به سازه اصلی متصل می کند تا از واژگونی آن جلوگیری کند.

آیا می توان از میلگرد معمولی به جای میلگرد بستر استفاده کرد؟

خیر نمی توان از میلگرد معمولی آجدار یا ساده به جای میلگرد بستر استاندارد استفاده کرد. میلگرد بستر به صورت اختصاصی با مفتول های با قطر کم و اتصالات جوشی (نردبانی یا خرپایی) برای قرارگیری در بندهای نازک ملات طراحی شده است. استفاده از میلگرد معمولی در بند بستر امکان پذیر نیست و عملکرد مورد انتظار را نخواهد داشت.

آیا نرم افزاری برای محاسبه میلگرد بستر وجود دارد؟

بله برخی نرم افزارهای متره و برآورد یا نرم افزارهای طراحی سازه امکان محاسبه مقدار میلگرد بستر مورد نیاز بر اساس ورودی های مربوط به ابعاد دیوارها نوع بلوک و فاصله میلگردها را دارند. همچنین می توانید از فایل های اکسل آماده که بر اساس فرمول های ارائه شده طراحی شده اند استفاده کنید.