کتاب زلال حکمت نرگس علی مردانی، دریچه ای به زندگی و آموزه های عارف بالله حاج اسماعیل دولابی می گشاید و حکمت عملی و مسیر سلوک این سالک الی الله را به شکلی کاربردی و الهام بخش ارائه می دهد. این کتاب به جای تمرکز بر کرامات، جوهره اصلی پندها و دستورالعمل های زندگی ایشان را به خواننده معرفی می کند. در این مقاله به بررسی عمیق و جامع زندگی و تعالیم حاج اسماعیل دولابی از منظر کتاب زلال حکمت خواهیم پرداخت، تا جویندگان راه معنوی، علاقه مندان به عرفان و اخلاق، و طرفداران این عارف بزرگ، درکی عمیق تر از اندیشه ها و سیر عملی ایشان به دست آورند.

خلاصه کتاب زلال حکمت – زندگی و سلوک عارف بالله حاج اسماعیل دولابی ( نویسنده نرگس علی مردانی )

در میان چهره های درخشان عرفان و معنویت اسلامی در عصر معاصر، حاج اسماعیل دولابی نامی آشنا و الهام بخش است. مردی که زندگی اش سراسر سادگی بود، اما کلامش از عمق حکمت و معرفت سرشار. کتاب زلال حکمت – زندگی و سلوک عارف بالله حاج اسماعیل دولابی که به قلم توانای نرگس علی مردانی به رشته تحریر درآمده و توسط نشر وزرا منتشر شده است، تلاشی ارزشمند برای گردآوری و تلخیص گوشه هایی از دریای بی کران تعالیم این عارف برجسته است. این اثر نه تنها به شرح زندگی نامه حاج اسماعیل دولابی می پردازد، بلکه رسالت اصلی اش، ارائه حکمت های عملی، نصایح و دستورالعمل های سیروسلوک اوست که می تواند چراغ راهی برای جویندگان حقیقت در زندگی امروز باشد.

معمولاً وقتی از زندگی عارفان سخن به میان می آید، ذهن ها به سمت کرامات و حکایات خارق العاده سوق پیدا می کند. اما نویسنده کتاب زلال حکمت رویکردی متفاوت در پیش گرفته است. ایشان کوشیده اند تا فراتر از نقل صرف کرامات که البته در جای خود ارزشمندند، بر گوهر تعالیم و سیره عملی حاج اسماعیل دولابی تمرکز کند؛ همان چیزی که خود آن بزرگوار مشتاق ترویجش در میان مردم بود. این کتاب با جملات کوتاه، پرمغز و آموزنده، خواننده را به بطن اندیشه و راه و رسم زندگی عارفانه دولابی می برد، تا هر صفحه آن، گویی دعوتی به تأمل و گامی در مسیر خودسازی باشد.

حاج اسماعیل دولابی: سیمای یک عارف بالله

شخصیت حاج اسماعیل دولابی، با تواضعی که به گمنامی اش می افزود و محبتی که در دل ها می نشاند، سال ها پس از رحلتشان نیز همچنان درخششی بی مانند دارد. درک سیره عملی و تعالیم او، نیازمند شناختی هرچند مختصر از پیشینه و مسیر زندگی اش است که زلال حکمت با دقتی خاص، به آن می پردازد.

زندگی نامه مختصر: تولد، دوران کودکی و نوجوانی، خانواده

حاج اسماعیل دولابی، متولد روستای دولاب شمیران در سال ۱۲۸۲ خورشیدی (برابر با سال ۱۳۲۳ هجری قمری) بود. دوران کودکی و نوجوانی ایشان در فضایی ساده، سنتی و مذهبی سپری شد. خانواده او از مؤمنان و متدینین بودند و این ریشه های عمیق اعتقادی، بستر مناسبی برای رشد معنوی او فراهم آورد. از همان سال های نخست زندگی، نشانه هایی از سادگی، صداقت و عشقی نهفته به خداوند در وجودش مشهود بود.

با وجود اینکه حاج اسماعیل تحصیلات رسمی حوزوی به مفهوم متداول نداشت، اما دلی روشن و فطرتی پاک داشت که او را به سمت آموزه های اصیل دین رهنمون می شد. او در کنار اشتغال به کسب و کار حلال – که عمدتاً کشاورزی و بعدتر فروش سبزیجات بود – هرگز از تحصیل معرفت و تهذیب نفس غافل نماند. این جنبه از زندگی او، الگویی درخشان است که نشان می دهد سیروسلوک و رسیدن به مقامات معنوی، منحصر به افراد خاص یا محیط های آکادمیک نیست، بلکه در متن زندگی روزمره و با اتکاء بر تقوا و اخلاص نیز میسر می شود.

مسیر معنوی و اساتید: اشاره به تحولات روحی و اساتید مؤثر بر ایشان

مسیر معنوی حاج اسماعیل دولابی، مسیری منحصر به فرد بود. هرچند ایشان از محضر اساتید برجسته ای بهره بردند، اما سیر و سلوکشان بیشتر بر پایه ریاضت های شخصی، مراقبه های درونی، و عنایات خاص الهی شکل گرفت. از جمله اساتیدی که نامشان در شکل گیری شخصیت معنوی ایشان مؤثر بود، می توان به مرحوم آیت الله میرزا محمدعلی شاه آبادی (استاد عرفان امام خمینی) و مرحوم حاج محمداسماعیل اصفهانی (معروف به نخودکی اصفهانی) اشاره کرد. اما آنچه از زندگی حاج اسماعیل دولابی در کتاب زلال حکمت برداشت می شود، این است که او به جای وابستگی مطلق به یک استاد، روح خود را به سوی نور الهی گشوده بود و از هر منبع خیری بهره می گرفت. تحولات روحی او تدریجی و عمیق بود، گویی آرام آرام حجاب ها از قلبش کنار می رفت و جهان را با چشم بصیرت می دید.

ویژگی های برجسته شخصیتی: خلوص، سادگی، تواضع، محبت به خلق، گمنامی

اگر بخواهیم حاج اسماعیل دولابی را در چند کلمه خلاصه کنیم، قطعاً این واژه ها برجسته خواهند بود: خلوص، سادگی، تواضع، محبت به خلق و گمنامی. او انسانی بود که از هرگونه تکلف و ریا دوری می جست. سخنانش از دل برمی آمد و بر دل می نشست. تواضعش آنقدر بود که هرگز خود را برتر از دیگران نمی دید و با همه اقشار جامعه، از بازاری و کارگر گرفته تا عالِم و دانشجو، به یکسان و با محبت رفتار می کرد. گمنامی برای او نه یک نقص، که یک فضیلت بود؛ او از شهرت گریزان بود و معتقد بود که تنها خداوند باید انسان را بشناسد.

از ویژگی های بارز حاج اسماعیل دولابی این بود که زندگی او به وضوح نشان می داد که عرفان راستین، نه در دوری از مردم که در میان آنها و با خدمت به آنهاست.

شهرت و تأثیرگذاری: چگونه ایشان به الگویی برای سلوک عملی تبدیل شدند

با وجود میل باطنی حاج اسماعیل دولابی به گمنامی، نور معرفت او نمی توانست پنهان بماند. به تدریج، آوازه پاکی و حکمت عملی او به گوش افراد مختلف رسید و مردم برای شنیدن نصایح و دریافت راهنمایی هایش، به خانه اش می آمدند. او با زبان ساده و بی آلایش، عمیق ترین مفاهیم عرفانی را به گونه ای بیان می کرد که برای همگان قابل فهم بود. همین سادگی و عمق کلام، او را به الگویی بی بدیل برای سلوک عملی در زندگی روزمره تبدیل کرد. ایشان ثابت کردند که عرفان، یک راه دست نیافتنی نیست؛ بلکه راهی است که هر کسی می تواند در زندگی عادی خود آن را بپیماید، به شرطی که دلش را با خدا صاف کند.

ماهیت و پیام اصلی زلال حکمت

کتاب زلال حکمت بیش از آنکه زندگینامه ای صرف باشد، تلاشی است برای کشف جوهر تعالیم حاج اسماعیل دولابی و ارائه آن به مخاطبانی که تشنه معارف حقیقی و کاربردی هستند. این کتاب با هدفی مشخص و رویکردی نوین، به دور از پیچیدگی های معمول در کتب عرفانی، راهگشای همگان است.

چرایی و اهداف نگارش کتاب: تأکید کتاب بر حکمت عملی و نصایح، نه صرفاً نقل حکایات

نویسنده در مقدمه کتاب به وضوح بیان می کند که هدف اصلی از نگارش زلال حکمت ترویج حکمت عملی و نصایح حاج اسماعیل دولابی است. در واقع، دغدغه ایشان آن بوده که دریچه ای بگشاید به دنیای معرفت و سلوک عارفانی که کمتر به بعد عملی و کاربردی تعالیمشان پرداخته شده است. معمولاً در شرح زندگی عرفا، حکایات و کرامات چنان پررنگ می شوند که گاه اصل پیام و روش زندگی آن ها تحت الشعاع قرار می گیرد. زلال حکمت می کوشد این تعادل را برقرار سازد و به جای روایت های صرف، به اصل تعالیم بپردازد؛ تعالیمی که می توانند گره گشای مشکلات روحی و معنوی انسان معاصر باشند.

ساختار کلی کتاب: اشاره به بخش های اصلی (زندگی نامه، حکمت عملی، نصایح، دستورالعمل ها)

ساختار کتاب زلال حکمت هوشمندانه و هدفمند طراحی شده است. این اثر معمولاً از چند بخش اصلی تشکیل می شود که مکمل یکدیگرند:

1. مقدمه: که در آن نویسنده به معرفی کلی کتاب، اهمیت شخصیت حاج اسماعیل دولابی و اهداف خود از نگارش می پردازد.
2. زندگی نامه: بخشی کوتاه و مفید که به خواننده شناختی کلی از دوران زندگی و مسیر معنوی حاج اسماعیل دولابی می دهد، بدون آنکه در جزئیات زندگی مادی و روزمره غرق شود.
3. زلال حکمت – حکمت عملی، نصایح، آداب زندگی و دستورالعمل ها: این بخش اصلی ترین قسمت کتاب را تشکیل می دهد. در این قسمت، گزیده ای از سخنان، پندها و دستورالعمل های حاج اسماعیل دولابی به صورت موضوعی و در قالب جملات کوتاه و پرمغز ارائه شده است. این بخش، جوهره عرفان عملی ایشان را به نمایش می گذارد.
4. منابع و مآخذ: برای نشان دادن اعتبار و پشتوانه تحقیق، منابع مورد استفاده نویسنده ذکر شده اند.

تمایز زلال حکمت: چگونه این کتاب، با اختصار و پرمغز بودن، به جوهره کلام عارف می پردازد

آنچه زلال حکمت را از بسیاری کتب مشابه متمایز می کند، رویکرد اختصارگرایانه و در عین حال پرمغز آن است. نویسنده با هوشمندی، چکیده مباحث طولانی و پیچیده عرفانی را در قالب جملات کوتاه و قابل هضم عرضه کرده است. این شیوه نگارش، به خواننده امکان می دهد که بدون احساس خستگی و ملال، به عمق کلام عارف دست یابد و در کمترین زمان، از حکمت های او بهره مند شود. این ویژگی، کتاب را به منبعی ایده آل برای مطالعه روزانه و تأمل در آموزه های اخلاقی و معنوی تبدیل می کند. زلال حکمت به حقیقت، نام خود را به خوبی منعکس می کند: آبی زلال و گوارا از چشمه حکمت عارفانه.

کلیدی ترین آموزه ها و حکمت های حاج اسماعیل دولابی

آموزه های حاج اسماعیل دولابی، ستون فقرات کتاب زلال حکمت را تشکیل می دهند. این آموزه ها، فراتر از یک نظریه، راه و رسم زندگی عارفانه را ترسیم می کنند؛ راهی که در متن زندگی روزمره قابل پیگیری است و می تواند انسان را به آرامش و قرب الهی برساند. در ادامه به برخی از مهمترین این تعالیم خواهیم پرداخت.

توحید و حضور خدا در هر لحظه

قلب تعالیم حاج اسماعیل دولابی، توحید است؛ درکی عمیق از حضور خداوند در تمام ابعاد زندگی و هستی. برای او، خدا تنها در آسمان ها یا در معابد نبود، بلکه در هر ذره از کائنات و هر لحظه از حیات، حاضر و ناظر بود.

درک عمق الله اکبر: چگونه همه چیز جلوه ای از خداست

برای حاج اسماعیل دولابی، الله اکبر صرفاً یک ذکر نبود، بلکه یک فلسفه زندگی و یک شیوه نگاه به جهان بود. او معتقد بود که هر آنچه در عالم وجود دارد، جلوه ای از عظمت و بی نهایت بودن خداوند است. از کوچک ترین تا بزرگ ترین پدیده، همه نشان دهنده قدرت، حکمت و زیبایی الهی هستند. این نگاه توحیدی، باعث می شد که او در هر واقعه ای، دستی از غیب و حضوری از دوست را ببیند. این درک، نه تنها آرامش بخش بود، بلکه انسان را به شکرگزاری و رضایت در برابر مشیت الهی دعوت می کرد.

او بارها به شاگردانش یادآور می شد که اگر به عمق این کلام پی ببرند، زندگی شان متحول خواهد شد. هر مشکل، هر نعمت، هر لبخند و هر اشک، همه در بستر اراده الهی شکل می گیرد و تجلی ای از الله اکبر است. با این دیدگاه، جایی برای یأس و ناامیدی باقی نمی ماند، زیرا می دانیم که در پَسِ هر پرده، قدرت و اراده ای برتر و خیرخواهانه وجود دارد.

مراقبه و حضور قلب: ضرورت همیشگی یاد خدا

حضور قلب و مراقبه دائمی، از اصول بنیادین سلوک حاج اسماعیل دولابی بود. او بر این باور بود که غفلت از یاد خدا، ریشه تمام مشکلات و اضطراب های روحی است. مراقبه به معنای آن نبود که انسان از زندگی دست بکشد و گوشه نشین شود، بلکه به این معنی بود که در هر کاری، چه دنیوی و چه اخروی، قلبش متوجه حضرت حق باشد. گویی در تمام لحظات، با معشوقی ازلی و ابدی در حال گفتگو و همراهی است.

این حضور قلب، انسان را از گناهان دور می داشت و به سوی فضایل سوق می داد. ذکر یا الله و توجه دائمی به پروردگار، نه تنها یک عمل عبادی، بلکه یک شیوه زیستن بود که در تمام لحظات زندگی جریان داشت. او به مردم توصیه می کرد که حتی در کارهای روزمره، قلب خود را به خدا گره بزنند و لحظه ای از یاد او غافل نشوند تا طعم شیرین آرامش و توکل را بچشند.

اخلاق عملی و آداب زندگی

عرفان حاج اسماعیل دولابی، عرفانی زمینی و کاربردی بود؛ عرفانی که در متن زندگی و در تعامل با انسان ها معنا می یافت. اخلاق عملی، از ارکان اصلی تعالیم او به شمار می رفت.

خدمت به خلق و محبت به انسان ها: اهمیت گره گشایی و دلسوزی

برای حاج اسماعیل دولابی، خدمت به خلق، تجلی عملی محبت به خداوند بود. او معتقد بود که انسان نمی تواند ادعای عشق به خدا را داشته باشد، اما نسبت به بندگان او بی تفاوت باشد. گره گشایی از کار مردم، دلسوزی برای نیازمندان و کمک به همنوع، از برجسته ترین ویژگی های اخلاقی او بود. او به شاگردانش می آموخت که هرگاه بتوانند خدمتی به کسی بکنند، آن را فرصتی مغتنم بشمارند، زیرا این عمل، خود نوعی عبادت و راهی برای قرب الهی است. در دیدگاه او، تمام انسان ها عیال الله هستند و خدمت به آن ها، خدمت به صاحب عیال است.

صبر، شکر و رضا در برابر مشیت الهی: راه رسیدن به آرامش حقیقی

سه فضیلت صبر، شکر و رضا، از مهمترین ستون های آرامش درونی در مکتب حاج اسماعیل دولابی بود. او معتقد بود که بسیاری از اضطراب ها و ناراحتی های انسان، ناشی از عدم پذیرش مشیت الهی است. صبر در برابر مشکلات، شکر در برابر نعمت ها و رضا به آنچه خداوند برای انسان مقدر کرده، راهی است برای رسیدن به آرامش حقیقی. این رضا، به معنای بی عملی و تسلیم محض نبود، بلکه به معنای تلاش همراه با توکل و پس از آن، پذیرش نتیجه ای بود که خداوند رقم می زند. او می فرمود که اگر انسان دلش را به خدا بسپارد، دیگر جایی برای غم و اندوه باقی نمی ماند، زیرا می داند که خدا برای بنده اش بهترین ها را می خواهد.

دوری از تکلف و ریا: زندگی صادقانه و بی تظاهر

حاج اسماعیل دولابی، نمونه ای برجسته از یک زندگی صادقانه و بی تظاهر بود. او از هرگونه تکلف و ریا پرهیز می کرد و به شاگردانش نیز توصیه می کرد که زندگی شان را بر پایه صداقت و خلوص بنا نهند. ظاهر و باطن او یکی بود و سخنانش با عملش تفاوتی نداشت. او معتقد بود که ریا، حجابی است میان انسان و خداوند، و برای رسیدن به قرب الهی، باید این حجاب ها را کنار زد. زندگی ساده و بی آلایش او، خود گواه این مدعا بود که حقیقت در سادگی نهفته است.

دستورالعمل های سلوکی و معنوی

علاوه بر آموزه های نظری، حاج اسماعیل دولابی دستورالعمل های عملی مشخصی نیز برای سالکان داشت که در زلال حکمت به خوبی منعکس شده اند. این دستورات، راهی عملی برای رشد روحی و رسیدن به قرب الهی ارائه می دهند.

اهمیت نماز و انس با قرآن: پایه های رشد روحی

در مکتب حاج اسماعیل دولابی، نماز و انس با قرآن، پایه های اصلی رشد روحی و معنوی محسوب می شدند. او نماز را معراج مؤمن و قرآن را سفره الهی می دانست که انسان می تواند از آن بهره مند شود. نه فقط انجام ظاهری نماز، بلکه حضور قلب در آن و درک معانی آیات الهی، برای او بسیار مهم بود. او معتقد بود که هرگاه انسان با عشق و حضور قلب به نماز بایستد و با قرآن مأنوس شود، نور الهی در دلش جلوه گر می شود و راه را برای او روشن می کند. قرآن، کلام خدا بود و هر کلمه آن، سرشار از هدایت و حکمت.

سکوت و کم گویی: تأثیر سکوت بر تزکیه نفس و عمق بخشیدن به کلام

حاج اسماعیل دولابی بر سکوت و کم گویی بسیار تأکید داشت. او معتقد بود که زبان، کلید بسیاری از گناهان و خطاهای انسان است. سکوت، نه فقط به معنای حرف نزدن، بلکه به معنای کنترل زبان و اندیشیدن قبل از سخن گفتن بود. او می فرمود که سکوت، به تزکیه نفس کمک می کند و باعث می شود کلام انسان از عمق بیشتری برخوردار شود. در سکوت، انسان می تواند صدای درونی خود را بشنود و با حقایق هستی ارتباط برقرار کند. کم گویی، باعث حفظ انرژی روحی و جلوگیری از پراکندگی ذهن می شود.

تفکر و محاسبه نفس: خودشناسی و ارزیابی مستمر رفتار

تفکر و محاسبه نفس، از دیگر دستورات مهم حاج اسماعیل دولابی بود. او به شاگردانش توصیه می کرد که هر شب قبل از خواب، اعمال و رفتار روزانه خود را محاسبه کنند. این محاسبه، نه برای سرزنش خود، بلکه برای شناخت ضعف ها و قوت ها و تلاش برای اصلاح آن ها بود. تفکر در آفرینش، در مرگ و زندگی، و در معانی آیات الهی، دریچه ای بود به سوی خودشناسی و خداشناسی. این ارزیابی مستمر، انسان را همواره در مسیر پیشرفت و تعالی نگه می داشت.

نقش اشک و توبه در قرب الهی: راه پاکسازی روح

حاج اسماعیل دولابی بر نقش اشک و توبه در قرب الهی تأکید فراوان داشت. او معتقد بود که اشک ندامت و توبه حقیقی، راهی برای پاکسازی روح و نزدیکی به خداوند است. این اشک ها، نه اشک ضعف، بلکه اشک عشق و پشیمانی از کوتاهی در مسیر عبودیت بودند. توبه، بازگشتی صادقانه به سوی خداوند بود و باعث می شد انسان از گذشته خود درس بگیرد و با روحیه ای تازه، مسیر سلوک را ادامه دهد. او می فرمود که هرگاه دل انسان بشکند و اشکش جاری شود، درهایی از رحمت الهی به رویش گشوده می شود.

در نگاه حاج اسماعیل دولابی، هر لحظه از زندگی فرصتی برای ذکر و مراقبه است و هیچ فاصله ای میان عالم ظاهر و باطن وجود ندارد.

میراث ماندگار حاج اسماعیل دولابی در عصر حاضر

با گذشت سال ها از رحلت حاج اسماعیل دولابی، تعالیم و سیره عملی او همچنان زنده و الهام بخش است. میراث او، نه تنها برای علاقه مندان به عرفان، بلکه برای هر انسانی که به دنبال معنا و آرامش در زندگی پرهیاهوی امروز است، راهگشاست. اما چه چیزی تعالیم ایشان را اینقدر برای انسان مدرن جذاب و کاربردی نگه داشته است؟

یکی از مهمترین دلایل، تأکید او بر عرفان کاربردی و قابل فهم برای عموم است. حاج اسماعیل دولابی، هرگز عرفان را به محفلی خاص یا طبقه ویژه ای از جامعه محدود نکرد. او با زبان ساده و صمیمی، عمیق ترین مفاهیم الهی را به گونه ای بیان می کرد که هر کسی با هر سطح سوادی، می توانست آن را درک کند و در زندگی خود به کار بندد. او نشان داد که عرفان، یک رشته علمی پیچیده برای خواص نیست، بلکه راهی برای زندگی بهتر و با معناتر برای همه است؛ راهی که در بطن زندگی روزمره، در محل کار، در خانواده و در تعامل با مردم، قابل تجربه و پیگیری است.

نقش سادگی و عمق کلام ایشان در هدایت معنوی نیز از دیگر عوامل تأثیرگذار است. در دنیایی که پیچیدگی ها و تظاهرات فراوان است، سادگی و خلوص کلام حاج اسماعیل دولابی، مانند آب زلالی است که تشنگان حقیقت را سیراب می کند. او بدون تکلف، به اصل مطلب می پرداخت و با مثال های ملموس و قابل فهم، حقایق عرفانی را روشن می ساخت. همین سادگی، باعث شده که آموزه هایش به راحتی در ذهن و قلب مردم جای گیرد و راهنمایی عملی برای هدایت معنوی آنان باشد. او نه تنها یک معلم، بلکه یک رفیق راه بود که با تجربه های عمیق خود، دست جویندگان را می گرفت و به سوی نور هدایت می کرد.

نتیجه گیری: چشمه ای از حکمت زلال

کتاب زلال حکمت – زندگی و سلوک عارف بالله حاج اسماعیل دولابی به قلم نرگس علی مردانی، نه تنها یک زندگی نامه، بلکه گنجینه ای از معرفت و حکمت عملی است که خواننده را به سفری درونی دعوت می کند. این مقاله کوشید تا با ارائه خلاصه ای جامع از این کتاب، سیمای حاج اسماعیل دولابی را به عنوان عارفی وارسته و معلمی بی تکلف به تصویر کشد که زندگی اش تجلی بندگی و آموزه هایش چراغ راه سلوک بود.

از توحید و حضور دائمی حق در هستی گرفته تا اهمیت خدمت به خلق، صبر، شکر و رضا، و دستورالعمل های عملی همچون نماز، انس با قرآن، سکوت و محاسبه نفس، همه و همه ارکان مسیر معنوی حاج اسماعیل دولابی را شکل می دهند. این آموزه ها، نه تنها برای عصر خودشان، بلکه برای انسان امروز نیز که در میان هیاهوی زندگی مدرن به دنبال آرامش و معنا می گردد، حیاتی و راهگشا هستند.

مطالعه زلال حکمت، دریچه ای است به سوی درک عمیق تر از خود و جهان پیرامون. این خلاصه تنها اشاره ای است به اقیانوس بیکران حکمت دولابی؛ اقیانوسی که هر قطره اش می تواند جان تشنه سالک را سیراب کند. امید است این مطالب، الهام بخش تأمل بیشتر و به کارگیری این آموزه های ارزشمند در زندگی روزمره باشد تا هر کس بتواند در مسیر خودسازی، گام های محکم تری بردارد و طعم شیرین قرب الهی را بچشد.

منابع و مطالعه بیشتر

• کتاب زلال حکمت – زندگی و سلوک عارف بالله حاج اسماعیل دولابی اثر نرگس علی مردانی، انتشارات وزرا.
• سایر کتب و مقالات معتبر درباره زندگی و آموزه های حاج اسماعیل دولابی، برای تعمق بیشتر در این مسیر معنوی.