خلاصه کتاب مونوگرافی قوم ترکمن ( نویسنده معصومه محمدی سیف )

کتاب «مونوگرافی قوم ترکمن» اثر معصومه محمدی سیف، نگاهی عمیق و جامع به ریشه ها، آداب ورسوم، فرهنگ و زندگی روزمره قوم ترکمن می اندازد و ابعاد مختلف این جامعه اصیل ایرانی را با جزئیات کاوش می کند. این اثر ارزشمند، تصویری روشن از هویت فرهنگی ترکمن ها را به خواننده ارائه می دهد.

این کتاب، دریچه ای به سوی شناخت یکی از اصیل ترین اقوام ایرانی است که هر صفحه آن، خواننده را به سفری اکتشافی در دل فرهنگ، تاریخ و زندگی مردمان ترکمن صحرا می برد. نویسنده با پژوهشی دقیق و میدانی، روایت گر جزئیات زندگی، باورها و هنرهای این قوم می شود. از ریشه های تاریخی و پراکندگی جغرافیایی گرفته تا ریزترین آداب و رسوم مربوط به چرخه ی زندگی، معماری مسکن سنتی آلاچیق، پوشاک پر نقش و نگار، زیورآلات درخشان، صنایع دستی بی نظیر و موسیقی روح نواز بخشی ها، همه و همه با ظرافت و صداقت به تصویر کشیده شده اند. این اثر صرفاً یک معرفی سطحی نیست؛ بلکه یک تحلیل عمیق و دلسوزانه است که هویت فرهنگی ترکمن ها را به عنوان بخش جدایی ناپذیری از هویت ملی ایران، پاس می دارد. این مقاله به عنوان راهنمایی جامع و خلاصه ای کاربردی، مهم ترین زوایای این کتاب را برای شما روشن می سازد و کمک می کند تا با درکی عمیق تر، آماده ی مطالعه ی اثر اصلی شوید.

درآمدی بر کتاب: اهداف و متدولوژی پژوهش

معصومه محمدی سیف، پژوهشگر و نویسنده ی «مونوگرافی قوم ترکمن»، با هدف اصلی ریشه یابی و معرفی آداب ورسوم فرهنگی و دینی قوم ترکمن، این اثر ارزشمند را به رشته ی تحریر درآورده است. او با این کار قصد داشته تا گامی در جهت شناخت بیشتر و بهتر هم وطنانمان از این قوم بردارد و زمینه های اتحاد و همبستگی ملی را تقویت کند. نویسنده معتقد است که توجه به فرهنگ اقوام ایرانی و شناخت رسوم آن ها، به ایجاد همدلی و اتحاد میان تمامی اقوام ایرانی، از جمله کرد، بلوچ، فارس، عرب، ترک، لر، گیلکی و قشقایی کمک شایانی می کند. تمرکز این پژوهش بر توصیف و تحلیل فرهنگ و آداب ورسوم دینی و مذهبی ترکمن ها، به ویژه در استان گلستان است.

روش پژوهش به کار رفته در این کتاب، توصیفی-تحلیلی است. بخش عمده ی اطلاعات نیز به شیوه ی میدانی گردآوری شده اند، که نشان دهنده ی ارتباط نزدیک نویسنده با جامعه ی مورد مطالعه و جمع آوری داده های دست اول است. تجزیه و تحلیل داده ها نیز به شیوه ی کیفی و بر اساس دیده ها، شنیده ها و مکتوبات صورت گرفته است. این متدولوژی، عمق و اعتبار علمی خاصی به اثر بخشیده و به خواننده این امکان را می دهد که با جزئیات زندگی ترکمن ها، از نزدیک آشنا شود. جامعیت کتاب در پوشش دادن ابعاد مختلف زندگی ترکمن ها، آن را به یک منبع پژوهشی قابل اعتماد و یک راهنمای فرهنگی بی نظیر تبدیل کرده است.

ریشه ها و زیستگاه: خاستگاه و پراکندگی قوم ترکمن

واژه ی «ترکمن» در طول تاریخ، معانی و تفاسیر مختلفی یافته است که هر یک از آن ها جنبه ای از هویت و خودآگاهی این قوم را بازگو می کنند. یکی از رایج ترین ریشه شناسی ها، آن را از ترکیب «ترک» و «من» می داند که به معنای «من ترک هستم» است. این تعبیر، نشان دهنده ی تأکید ترکمن ها بر اصالت و عدم اختلاط نژادی و فرهنگی خود با دیگر اقوام ترک است. آن ها خود را ترکانی اصیل و دست نخورده می دانستند، در حالی که دیگران را «ترکانی مخلوط شده و فرهنگ باخته» می شمردند. تعبیر دیگر، ریشه ی این واژه را در «ترک ایمان» می داند. در متون عربی آمده است که چون دو هزار نفر از ترکمن ها در یک روز به اسلام ایمان آوردند، آن ها را «ترک ایمان» یا «ترکمن» خواندند که نشان دهنده ی تعهد عمیق آن ها به دین اسلام است.

ترکمان ها (Türkmenler) از اقوام ترک آسیای میانه هستند که از زمان های باستان در این منطقه زندگی کرده اند و سپس به مناطق مختلفی از جمله ایران، افغانستان و دیگر بخش های آسیای میانه پراکنده شده اند. در ایران، عمده ی ترکمن ها در منطقه ی وسیع ترکمن صحرا سکونت دارند که شامل بخش شرقی دریای خزر، استان گلستان، بخش هایی از خراسان، کناره ی رودخانه ی اترک و گرگان رود می شود. شهرستان های گنبدکاووس، آق قلا، گمیشان، بندر ترکمن و مراوه تپه از جمله مناطقی هستند که جمعیت قابل توجهی از ترکمن ها را در خود جای داده اند و حدود ۳۳ درصد از جمعیت استان گلستان را تشکیل می دهند. این قوم به لحاظ مذهبی، پیرو مذهب حنفی از اهل سنت هستند و زبان آن ها به ترکی استانبولی و ترکی آذری نزدیک است.

کتاب محمدی سیف به معرفی ایل ها و طوایف اصلی ترکمن نیز می پردازد که هر یک دارای تاریخچه و مشخصات خاص خود هستند. از جمله این ایل ها می توان به چاودور، ارزاری، آل علی، قره، سالور، ساریق، تکه، گوکلان و یموت اشاره کرد که هر یک نقشی در شکل گیری هویت فرهنگی و اجتماعی ترکمن ها ایفا کرده اند. این پراکندگی و تنوع ایلی، غنای فرهنگی این قوم را بیش از پیش نمایان می سازد و درک عمیق تری از پیچیدگی های جامعه ی ترکمن ارائه می دهد.

فرهنگ زندگی: از مسکن تا مناسبت های مذهبی

فرهنگ زندگی قوم ترکمن، مجموعه ای غنی از سنت ها، باورها و آداب و رسومی است که ریشه در تاریخ و جغرافیای آن ها دارد. از معماری مسکن که نمادی از زندگی کوچ نشینی و عشایری است تا مناسبت های مذهبی و اجتماعی که محور تعاملات آن ها را تشکیل می دهند، همه و همه حکایت از اصالت و هویت عمیق این قوم دارند.

مسکن ترکمن ها: آلاچیق (اُی) و جزئیات آن

آلاچیق ترکمنی (اُی)، بیش از یک سرپناه، نمادی از زندگی سنتی و هویت فرهنگی قوم ترکمن است. این سازه دایره ای شکل، با تمام اجزا و بخش هایش، بیانگر دانش بومی و توانایی سازگاری با محیط است. آلاچیق ها با ساختاری هوشمندانه، در برابر تغییرات جوی از جمله سرما، گرما، بارش و وزش بادهای شدید مقاوم هستند. هر بخش از آلاچیق نام و کارکرد خاصی دارد:

• تاریم: دیوار اصلی آلاچیق که از چوب ساخته می شود و به صورت متحرک و تاشو است.
• اوق: چوب های سقف که از تاریم به سمت توینوک (دریچه مرکزی سقف) شیب دارند.
• توینوک: دریچه ی دایره ای شکل در بالای آلاچیق که برای ورود نور و خروج دود و تهویه هوا استفاده می شود. این بخش در گذشته کارکرد رصدخانه ای نیز داشته است.
• ایشیک: در ورودی آلاچیق.
• قامیش: حصیرهایی که برای پوشش داخلی و عایق بندی آلاچیق استفاده می شوند.
• کچه: نمدی که برای پوشش بیرونی آلاچیق و عایق بندی حرارتی و رطوبتی به کار می رود.
• دورلوق یاقا: نوارهای پارچه ای برای بستن کچه.
• بیل یوپ: طنابی برای محکم کردن آلاچیق.
• دوزی: تسمه های چرمی برای بستن قسمت های مختلف.
• تارپ یاپار: پوشش سقف.
• اورقان: طناب های ضخیم برای بستن آلاچیق در برابر باد.
• قازیق: میخ های چوبی که آلاچیق را به زمین محکم می کنند.

کارکرد رصدخانه ای «اُی» ترکمن، جنبه ای شگفت انگیز از دانش نجومی این قوم را به نمایش می گذارد. توینوک به عنوان یک دریچه برای رصد ستارگان و تعیین زمان، نقش مهمی در زندگی روزمره ی آن ها داشته است. این سازه ی ساده، خود دنیایی از دانش و هنر بومی را در خود جای داده است.

آداب و رسوم اجتماعی و مذهبی

آداب و رسوم ترکمن ها، انعکاسی از باورهای دینی و اجتماعی عمیق آن هاست که چرخه ی زندگی و مناسبت های سالانه را در بر می گیرد:

• مراسم چرخه ی زندگی:
  • تولد: تولد فرزند، به ویژه پسر، با جشن و سرور فراوان همراه است و نام گذاری کودک نیز با آداب خاصی انجام می شود.
  • ختنه: یکی از مهم ترین مراسم برای پسران که با جشن و مهمانی های بزرگ برگزار می گردد.
• اعیاد و مناسک دینی:
  • عید قربان (قربان بایرام) و عید فطر (آراز بایرام): این اعیاد با نماز جماعت، دید و بازدید، قربانی کردن و کمک به نیازمندان گرامی داشته می شوند.
  • مراسم ماه رمضان: شامل پیشواز ماه، رؤیت هلال، برگزاری نماز تراویح و دعای بعد از آن، برگزاری مراسم شب های قدر و روزهای خاص مانند «روز کِر» و «روز قوقن».
  • روز عاشورا: در میان ترکمن ها با برگزاری مراسم نماز و دعا، نام گذاری متولدان ماه محرم و عزاداری برای واقعه ی کربلا همراه است که با شیوه ای خاص و متاثر از مذهب حنفی انجام می شود.
  • مولودی (تولد پیامبر): جشنی برای گرامیداشت میلاد پیامبر اسلام.
• رسوم محلی:
  • مراسم طلب باران: در زمان خشکسالی برای طلب باران برگزار می شود.
  • جشن ۶۳ سالگی: جشنی برای مردانی که به سن پیامبر اسلام می رسند.
• مقدمات و آیین های نوروزی: پیشواز نوروز با خانه تکانی و آماده سازی همراه است. «قونگشی اوقارا» (ظرف همسایه) نیز رسمی است که در آن، غذاهای نوروزی بین همسایگان مبادله می شود.
• فرهنگ شفاهی: لالایی ها و ترانه های عامیانه نقش پررنگی در انتقال فرهنگ و ارزش ها به نسل های آینده دارند و داستان زندگی و احساسات این مردم را روایت می کنند.
• مشاهیر و بزرگان قوم: در تاریخ ترکمن ها، شخصیت های بزرگی بوده اند که در زمینه های شعر، موسیقی، مذهب و رهبری نقش داشته اند و نامشان در فرهنگ این قوم ماندگار شده است.

مسکن، به عنوان مهم ترین نیاز بشر از بدو خلقت تاکنون مطرح بوده است. اُی ترکمن، با تمام سادگی اش، شاهکاری از معماری بومی است که در هر جزء آن، هوشمندی و دانش مردمان ترکمن برای سازگاری با طبیعت و زندگی کوچ نشینی هویداست.

مراسم ازدواج ترکمن ها: گام به گام تا پیوند زناشویی

مراسم ازدواج در فرهنگ ترکمن، آیینی پرجزئیات و طولانی است که از چند مرحله ی اصلی تشکیل شده و هر یک از آن ها با رسوم و آداب خاص خود همراه است. این مراسم نه تنها پیوند دو نفر، بلکه اتحاد دو خانواده و طایفه را جشن می گیرد و نمادی از حفظ و تداوم نسل و فرهنگ است. این روند، گام به گام تا پیوند ابدی ادامه می یابد و هر مرحله، خاطره ای شیرین و به یادماندنی از خود به جای می گذارد.

1. ثوزآتماق (خواستگاری اولیه): آغاز فرآیند ازدواج با فرستادن ریش سفیدان خانواده داماد به منزل عروس برای خواستگاری اولیه.
2. ثوزآلماق (بله برون): در صورت موافقت خانواده عروس، مراسمی رسمی تر برای گرفتن جواب مثبت قطعی برگزار می شود.
3. قاپی آچماق (باز کردن در): خانواده داماد هدیه ای به خانواده عروس می دهند تا اجازه ورود به خانه و صحبت در مورد جزئیات را کسب کنند.
4. دوزدادشماق (نمک گیر شدن): مراسمی برای محکم کردن پیوند و تعهد دو خانواده که با صرف غذا و قسم خوردن همراه است.
5. آداماق (نشان کردن): نشانه ای مانند انگشتر یا پارچه به عروس داده می شود.
6. مال کثشمک (تعیین مهریه): مرحله ی مهم تعیین مهریه و شیربها که با چانه زنی های فراوان همراه است و معمولاً شامل دام هایی مانند گوسفند، شتر و مقداری پول می شود.
7. قودابولماق: مراسم رسمی تر برای تأیید نهایی وصلت و اعلام عمومی.
8. اوربا یایراتماق: پخش کردن برنج یا گندم به نشانه برکت و فراوانی.
9. ثاغت بل لِ مک (تعیین زمان عروسی): انتخاب تاریخ مناسب برای برگزاری مراسم عروسی.

مرحله ی پیش برنامه و روز عروسی:

• کارت نویسی و تعیین مُصایب: دعوتنامه ها نوشته شده و افراد خاصی به عنوان مُصایب (یاران و همراهان داماد) انتخاب می شوند.
• ب وورچی: فردی که مسئولیت اعلام و تدارکات عروسی را بر عهده می گیرد.
• کُجه وه یا کجاوه و عروس کشان: کجاوه ای تزئین شده برای آوردن عروس به خانه ی داماد استفاده می شود. عروس کشان با شکوه و موسیقی و رقص سنتی همراه است.
• آیاقدان آلماق/ گؤفردیک: مراسمی که عروس قبل از ورود به خانه داماد انجام می دهد.
• کجه وه کؤیمز: آتش زدن یک کجاوه کوچک به نشانه خوشبختی و دفع بلا.
• دالاشماق (کُشتی) و اسب دوانی: بازی ها و رقابت های سنتی که برای سرگرمی و نشان دادن قدرت در روز عروسی برگزار می شود.
• اوون ثپمک و پول ثچمک: پاشیدن آرد و سکه بر سر عروس و داماد به نشانه برکت و سعادت.
• قاپی ثاقلاماق: دوستان و بستگان داماد در جلوی در خانه منتظر ورود عروس می مانند و او را تحویل می گیرند.
• قیچی زدن: بریدن تکه ای از موی عروس توسط داماد به نشانه مالکیت.
• وکیل و الدش دیرمک: نمایندگان عقد و مراسم دست به دست دادن.
• اوجه آش و قایتارما: صرف شام عروسی و مراسم بازگشت عروس به خانه پدری برای دیداری کوتاه.

هنر و زیبایی: پوشاک، زیورآلات و صنایع دستی

هنر و زیبایی در قوم ترکمن، در هر جنبه ای از زندگی آن ها رخنه کرده است. از پوشاک سنتی که هر قطعه اش داستانی از فرهنگ و باورها را روایت می کند تا زیورآلات درخشان و صنایع دستی بی نظیر که همگی با ظرافت و دقت فراوان ساخته شده اند، همگی گواه ذوق هنری و چیره دستی این مردمان هستند. این عناصر زیبایی شناختی، تنها برای تزئین نیستند، بلکه هویت، موقعیت اجتماعی و حتی وضعیت تاهل افراد را نیز بازگو می کنند.

پوشاک سنتی ترکمن

پوشاک ترکمن، ترکیبی از دوره های مختلف تاریخ و نشان دهنده ی ارزش های فرهنگی و اجتماعی است. هر قطعه لباس، دارای نام و کارکرد خاصی است:

پوشاک مردان:

• کلاه ها:
  • بؤروک: کلاه نمدی ساده.
  • تلپک: کلاه پشمی بلند و پُرپشت که نماد قدرت و مردانگی است.
• پیراهن و بالاپوش ها:
  • کوینک: پیراهن ساده ی زیرین.
  • قبا: نوعی روپوش بلند و فاخر.
  • چأکمن: پالتویی بلند و ضخیم از پشم که برای فصول سرد مناسب است.
  • پالتون/پالتو و دؤن: دیگر انواع پالتو و روپوش.
  • چاتال، پاپینجا، أوچمک، اچمک: انواع مختلف بالاپوش و کت.
• شلوارها:
  • جولبار/شلوار و بالاق/تنبان: شلوارهای گشاد و راحتی که مردان بر تن می کنند.
• پاپوش:
  • کفش و چکمه: کفش های چرمی سنتی و چکمه برای فصول سرد یا سوارکاری.

پوشاک زنان:

• سربندها: انواع روسری و سربندهای تزئین شده با زیورآلات.
• تن پوش ها:
  • بالاق (شلوار): شلوارهای گشاد و تزئین شده با سوزن دوزی.
  • پیراهن: پیراهن های بلند و گشاد که با طرح ها و رنگ های شاد دوخته می شوند.
• پاپوش ها: کفش های سنتی و جوراب های دستباف.

جایگاه رنگ قرمز در بین ترکمن ها: رنگ قرمز در پوشاک ترکمن، به ویژه در لباس زنان، جایگاه ویژه ای دارد. این رنگ نماد شور، زندگی، عشق، برکت و محافظت در برابر چشم زخم است و به وفور در پارچه ها، سوزن دوزی ها و زیورآلات دیده می شود.

آرایش مو: دختران و زنان ترکمن دارای آرایش موی خاصی هستند که معمولاً شامل بافتن گیسوان و تزئین آن ها با زیورآلات می شود. پسران نیز در سنین پایین موهای بلندی دارند که به اشکال خاصی آراسته می شود.

زیورآلات زنان ترکمن

زیورآلات زنان ترکمن، از طلا و نقره ساخته شده و با سنگ های قیمتی مانند عقیق و فیروزه تزئین می شوند. این زیورآلات نه تنها جنبه ی زیبایی دارند، بلکه نمادین بوده و جایگاه اجتماعی و باورهای فرهنگی را بازتاب می دهند. آن ها به چند دسته تقسیم می شوند:

1. زیورآلات مخصوص پوشاک:
   • تِنِه چیر (تنه چور): آویزهای بزرگ و تزئینی که به لباس وصل می شوند.
   • گل یقه (گل یاقا): تزئینات یقه ی لباس.
   • چاپراز: زیورآلاتی که به صورت ضربدری روی سینه بسته می شوند.
   • بِقو، بیقاو، بِقوطُوق (بوقاو): زیورآلات بزرگ که بر روی لباس های بیرونی بسته می شوند.
   • طومار، سکّه، بازبند «قول باغ»، گُون جیک، آچاربا، دواجِق: دیگر زیورآلات تزئینی لباس.
2. زیورآلات مربوط به سر و سینه:
   • قولاق حلقه (گوشواره)، سن سوله (پیشانی بند)، آسیق، زنجیره: زیورآلات مربوط به سر.
   • قُبه (قُپه)، اوگرمه (توپ بی)، داغدان، آلاجا: زیورآلات بزرگ و پر نقش و نگار سینه.
3. زیورهای مجزا:
   • دستبند بوزالیک، بیله زیک (النگو)، خلخال بورمَه، حلقه (یوزیک)، قوشاق (زیور کمر)، مونجوق قوشاق: زیورآلات مستقل که بر دست، پا و کمر بسته می شوند.
4. زیورهای ابزار کار: سارماق، ایقماچ، آلادنگی/ آلناقی (آلإدنگی)، انسه لیک، قیناچ اوجی، چکه لیق، بوکاو، اگمه، پیشانی بند، آنق، قورثاقچه، چنگه، آچار باق، آق یای، یونگسه (انگشتانه).

نقش ها و نگاره های رایج: در زیورآلات ترکمن، نقش های هندسی، حیوانی (مانند قوچوق یا قوچاق به معنای سر قوچ) و گیاهی به وفور دیده می شوند که هر یک نمادی از برکت، قدرت یا آرزوهای نیک هستند.

صنایع دستی و هنرهای بومی

صنایع دستی ترکمن ها، بخشی حیاتی از اقتصاد و فرهنگ آن ها را تشکیل می دهد و بسیاری از آن ها توسط زنان تولید می شوند. این هنرها، از نسل ها به نسل های بعدی منتقل شده و هر کدام داستانی از مهارت و خلاقیت را در خود دارند:

• قالی بافی و نقوش اصیل قالی ترکمن: قالی ترکمن، شهرت جهانی دارد و با نقوش هندسی و رنگ های پر جنب و جوش، به ویژه قرمز، شناخته می شود. هر نقش و گُل بر روی قالی، نشان دهنده ی طایفه و ایل خاصی است.
• انواع بافته ها و دست بافت ها:
  • قارچین (پشتی): نوعی پشتی بافته شده برای تزئین آلاچیق.
  • کچه: نمد که برای پوشش آلاچیق، زیرانداز و لباس استفاده می شود.
  • پالاس (پلاس): نوعی گلیم ساده که برای زیرانداز استفاده می شود.
  • خورجین (توبره): کیف های بافته شده برای حمل وسایل.
  • آسمالیق: تزئینات بافته شده برای تزئین شتر در مراسم ها.
  • کوشمه: بافته ای تزئینی برای نگهداری از اشیا.
• هنر رودوزی سنتی:
  • گلیم، نواربافی، ابریشم بافی، بقچه، نمازلیق (سجاده): هنرهایی که با نخ های رنگارنگ و طرح های متنوع بافته می شوند.
• ترکمن دوزی (سوزن دوزی ترکمنی): یکی از مهم ترین هنرهای دستی زنان ترکمن است که بر روی لباس ها، کلاه و دیگر پارچه ها انجام می شود.
  • مراحل تولید: شامل آماده سازی پارچه، طراحی نقش، کشیدن نخ ها و دوخت با سوزن.
  • شیوه دوخت: با نخ های ابریشمی و پنبه ای به شیوه های خاصی مانند «کشته (سیاه دوزی)» انجام می شود.
  • نقوش: شامل «اوی» (طرح خانه ی کوچک)، «تیرانا بورون» (بینی درنا)، «آی نقش» (نقش ماه)، «قوچوق (قوچاق)» (سر قوچ)، نقش کنگره ای، دورت گوز (چشم)، باغ، ایشمه، و چرشو (چادر شب) که هر یک نماد و معنای خاص خود را دارند.
• صنایع چوبی و صنعت ساخت زیورآلات: فلزکاری و زرگری نیز از پیشه های دیرینه ی ترکمن هاست که استادان ماهر (اوستا) در آن فعالیت می کنند و وسایل و زیورآلات بی نظیری خلق می کنند.

روح فرهنگ: موسیقی در قوم ترکمن

موسیقی در فرهنگ ترکمن، تنها یک سرگرمی نیست؛ بلکه روح زندگی، بازتابی از تاریخ، حماسه ها و احساسات عمیق این قوم است. نوای دوتار بخشی ها، قصه ها و تاریخ شفاهی را از نسلی به نسل دیگر منتقل می کند و احساسات مختلف انسان را به تصویر می کشد. موسیقی ترکمنی با گستره ای از انواع عاطفی تا حماسی، نقشی بی بدیل در حیات اجتماعی و آیینی آن ها ایفا می کند.

انواع موسیقی ترکمنی

موسیقی ترکمنی، تنوع گسترده ای دارد و متناسب با حال و هوا و مناسبت های مختلف، شکل های گوناگونی به خود می گیرد:

• موسیقی عاطفی: شامل لالایی ها، ترانه های عاشقانه و قطعاتی که احساسات درونی و لطیف را بیان می کنند.
• موسیقی تغزلی: بیانگر غزلیات و اشعار حماسی و وصفی، با تمرکز بر زیبایی ها و مفاهیم والا.
• موسیقی حماسی رزمی: نوای دلاوری ها و شجاعت های مردان ترکمن در نبردها و دفاع از سرزمین که حس غرور و افتخار را برمی انگیزد.
• موسیقی بزمی: برای مراسم جشن و سرور، شادی و پایکوبی نواخته می شود.
• موسیقی آیینی: مرتبط با مراسم مذهبی و عرفانی، مانند ذکرها و مناجات ها.

نقش «باغشی» (بخشی)

باغشی (بخشی)، قلب تپنده ی موسیقی ترکمن است. او تنها یک نوازنده نیست، بلکه راوی داستان ها، حماسه ها، اشعار و تاریخ شفاهی قوم است. بخشی ها، حافظه ی جمعی ترکمن ها به شمار می روند و با صدای گرم و پنجه ی سحرآمیزشان بر دوتار، فرهنگ و ادبیات این مردم را زنده نگه می دارند. هنر بخشی گری، شامل شعرخوانی، آواز و نوازندگی است و شنوندگان را به دنیایی از گذشته و حال پیوند می زند.

سازهای متداول در بین ترکمن ها

چندین ساز در موسیقی ترکمنی رایج هستند که هر یک نوای خاص خود را دارند:

• دوتار (ساز اصلی): این ساز زهی، با دو سیم، ساز اصلی و نمادین موسیقی ترکمن است. نوای دلنشین دوتار، همراه همیشگی بخشی هاست و در تمام انواع موسیقی ترکمنی نقش محوری دارد.
• تویتوک یا دیللی تویدوک (نی زبانه دار): یک ساز بادی از خانواده ی نی ها که نوایی دل انگیز و سوزناک تولید می کند.
• تامدیر: نوعی ساز کوبه ای که در برخی مراسم استفاده می شود.
• قوپوز: سازی قدیمی و زهی که به «ساز دهنی» نیز معروف است و نوای خاصی دارد.

رقص شمشیر و ذکر خنجر ترکمن

رقص شمشیر و ذکر خنجر ترکمن، از مراسم آیینی و حماسی این قوم است که بیشتر در مراسم عروسی و اعیاد خاص برگزار می شود. این رقص، با حرکات موزون و نمایشی از جنگاوری و دلاوری، همراه با صدای طبل و دهل و گاهی نوای دوتار، اجرا می شود. ذکر خنجر، نوعی رقص گروهی است که مردان با لباس های سنتی، خنجر به دست، به صورت دایره وار حرکت می کنند و با ذکر «الله» و «هو»، قدرت، اتحاد و شجاعت خود را به نمایش می گذارند. این مراسم، نمادی از ایستادگی، ایمان و حفظ سنت های نیاکان است.

درباره نویسنده: معصومه محمدی سیف

شناخت اثر، بی شک با شناخت نویسنده ی آن کامل می شود. معصومه محمدی سیف، بانوی هنرمند، شاعر، پژوهشگر جامعه شناسی و دانشجوی سیاستگذاری فرهنگی، فردی است که با تعهد عمیق به فرهنگ و هویت ایرانی، آثار ارزشمندی را خلق کرده است. او تنها به ثبت و مستندسازی اطلاعات بسنده نکرده، بلکه با نگاهی تحلیلی و جامعه شناختی، به ریشه ها و ابعاد پنهان فرهنگ ها پرداخته است. فعالیت های او در زمینه ی پژوهش و نگارش، گواه تخصص و علاقه او به حفظ و معرفی میراث فرهنگی اقوام ایرانی است. خانم محمدی سیف با چندین اثر در حوزه ی جامعه شناسی و همچنین مجموعه های شعر، توانایی خود را در پرداختن به موضوعات متنوع، از پژوهش های علمی تا بیان احساسات لطیف انسانی، به اثبات رسانده است.

برخی از آثار مهم ایشان در حوزه های جامعه شناسی عبارتند از:

• «نشانه شناسی در پوشاک زنان ترک و کرد در ایران»
• «جامعه شناسی هنرهای دستی زنان ایران زمین»
• «جامعه شناسی پوشاک سنتی زنان ایران زمین»
• «منوگرافی لک»
• «جامعه شناسی موسیقی محلی در فرهنگ ایران زمین»
• «جامعه شناسی رقص محلی در فرهنگ ایران زمین»

علاوه بر این آثار پژوهشی، خانم محمدی سیف در زمینه ی شعر نیز فعال بوده و مجموعه هایی از اشعار خود را منتشر کرده است که از جمله ی آن ها می توان به «حریر نگاه»، «ترانه ترمه»، «یک بهار از بهشت می چینم» و «من نباید قبل از مرگم بمیرم» اشاره کرد. این تنوع در آثار، نشان دهنده ی چندوجهی بودن شخصیت ادبی و علمی اوست و «مونوگرافی قوم ترکمن» نیز حاصل همین پشتکار و دانش عمیق است.

کتاب «مونوگرافی قوم ترکمن» تنها یک منبع اطلاعاتی نیست، بلکه یک سفر فرهنگی است که شما را به دل زندگی اصیل ترکمن ها می برد و به شما کمک می کند تا با نگاهی تازه، به غنای فرهنگی ایران بنگرید.

نتیجه گیری: نگاهی عمیق تر به هویت ایرانی

کتاب «مونوگرافی قوم ترکمن» اثر معصومه محمدی سیف، بیش از آنکه صرفاً یک مطالعه ی مردم نگارانه باشد، یک سند ارزشمند و ماندگار در شناخت هویت فرهنگی و ملی ایران است. این اثر با دقت و جزئی نگری بی نظیر خود، پرده از زوایای پنهان و آشکار زندگی قوم ترکمن برمی دارد و خواننده را با ریشه ها، آداب ورسوم، هنرها و باورهای این مردمان اصیل آشنا می سازد. از آلاچیق های برافراشته در دشت های ترکمن صحرا تا نوای روح بخش دوتار بخشی ها، از رنگ های شاد پوشاک سنتی تا نقش های عمیق زیورآلات و قالی ها، هر صفحه از این کتاب، قصه ای از پایداری فرهنگ و هویت را روایت می کند.

مطالعه ی این مونوگرافی، نه تنها به علاقه مندان به مردم شناسی و تاریخ کمک می کند تا درک عمیق تری از قوم ترکمن پیدا کنند، بلکه یادآور لزوم حفظ و پاسداری از فرهنگ های گوناگون اقوام ایران زمین است. چنین آثاری به تقویت همبستگی ملی کمک کرده و نشان می دهند که تنوع فرهنگی، نه تنها یک ویژگی، بلکه یک سرمایه و منبع غنی برای هویت واحد ایران است. این کتاب، دعوتی است به سوی شناخت بیشتر، احترام متقابل و پاسداشت گنجینه های فرهنگی که نسل ها برای حفظ آن ها کوشیده اند. بنابراین، به پژوهشگران، دانشجویان و تمامی کسانی که به دنبال غرق شدن در دنیای پر رمز و راز فرهنگ ترکمن هستند، مطالعه ی این کتاب بی نظیر را توصیه می کنیم تا خود را در تجربه ای فراموش نشدنی از سفر به قلب ترکمن صحرا سهیم سازند و با جزئیات بیشتری از این فرهنگ غنی آشنا شوند.